مقداد جورغلامی - استادیار، دانشکده منابع طبیعی، دانشگاه تهران
زهرا قربانی - دانشجوی کارشناسی ارشد، مهندسی جنگل، دانشگاه تهران

خاک‏ها دارای کارکردهای متفاوتی در اکوسیستم جنگل هستند، از جمله بعنوان واسطه‌ای برای رشد درختان، منبعی برای جذب مواد غذایی و آب بوسیله ریشه‌ها و بعنوان لایه‌ای برای انتقال آب در سطح زمین است. از آنجا که خاکهای جنگلی دارای مواد آلی زیادی هستند، بنابراین عموما دارای وزن مخصوص کم، خلل و فرج زیاد، نفوذپذیری بالا و مقاومت کم هستند، در نتیجه نسبت به کوبیدگی خاک و تنش‌های برشی حساس هستند. اثرات عملیات چوبکشی بر روی خاکهای جنگلی می‌تواند به سه گروه اصلی تقسیم‌بندی شود: بهم خوردگی خاک، کوبیدگی خاک و گل شدن و ایجاد شدن رد چرخ ماشین. وقتی که نیروی مکانیکی به خاک وارد می‌شود، ذرات و کلوخه‌ها به هم نزدیک‌تر شده و فضاهای خالی کاهش یافته و تراکم خاک (وزن واحد حجم خاک) افزایش می‌یابد. کوبیدگی خاک و افزایش وزن مخصوص منجر به تغییراتی در ساختمان و هیدرولوژی خاک می‌شود مخصوصا: کاهش کل خلل و فرج بویژه منافذ بزرگ، افزایش استحکام خاک، کاهش نفوذ، کاهش مبادلات گازی و هوادیدگی خاک، افزایش مقاومت به نفوذ، کاهش هدایت الکتریکی اشباع، افزایش خلل‌وفرج ریز. مطالعات متعدد نشان می‌دهد که کوبیدگی خاک در عرصه غالبا برای ایجاد شرایطی که منجر به جلوگیری از رشد درختان و کاهش محصول شود، کافی است. اثر بسیار مهم ناشی از کاهش نفوذپذیری خاکهای به شدت کوبیده شده، روانآب است که باعث کاهش موازنه آب خاک شده و اغلب منجر به فرسایش خاک، کاهش مواد غذایی قابل دسترس، کاهش حاصلخیزی خاک و کارکرد نامناسب فیزیولوژیکی در گیاهان می‌شود. این شرایط سبب تغییر آب در دسترس، عناصر معدنی، هورمون‌های رشد و کربوهیدرات‌ها در توده‌های مریستمی شده و در نهایت منجر به کاهش رشد گیاهان می‌شود.

اثرات محیط‏زیستی، بهره‌برداری جنگل، خاک جنگل، کوبیدگی، رویش