یاسر محسن پور - دانشجوی دکتری شهرسازی، گروه شهرسازی، دانشگاه هنر، تهران، ایران.
غلامرضا حقیقت نایینی - دانشیار گروه شهرسازی، دانشگاه هنر، تهران، ایران.

طی دهه های اخیر شهر ساحلی محمودآباد با توجه به رشد کالبدی شتابان و جمعیت پذیری سریع، با چالش ها و مسائل متعددی از جمله تغییر سازمان فضایی شهر در بستر سوءاستفاده های اقتصادی و سازمان یابی فضایی نامتناسب با نیازهای مردمان بومی و کاهش ظرفیت های اکولوژیکی مواجه شده است. برای این منظور در این پژوهش سعی شده است تحولات فضایی این شهر از حیث تحولات شهرنشینی چند دهه اخیر مورد بررسی قرار گیرد؛ بنابراین هدف پژوهش شناخت عناصر سازمان فضایی شهر محمودآباد در مقاطع مختلف تاریخی و تحلیل پویایی فضایی آن است. مقاله پیش رو با هدف فوق، ابتدا با شیوه تحلیلی به مرور ساختارمند انگاره‎های اندیشمندان و تجربه‎های پژوهشی مرتبط پرداخته است و در گام بعدی قابلیت کاربست عامل‎های به دست آمده را  به عنوان معیارهایی برای داوری سازمان فضای شهری محمودآباد در دوره های مختلف زمانی، از طریق روش مرور اسنادی و تفسیر عکس های هوایی مدنظر قرار داده است. داده های پژوهش از اسناد موجود شامل سفرنامه ها، کتاب ها، اسناد توسعه شهری، مصاحبه­ها و تصاویر هوایی جمع آوری شده است. بازه زمانی پژوهش از دهه ۱۲۵۰ تا ۱۴۰۰ ه.ش بوده است. نتایج حاصل حاکی از آن است که شهر محمودآباد طی دوره های مختلف، تحت تاثیر نظام های سیاسی حاکم و رشد جمعیت و همچنین روندهای مهاجرت و تقاضای زمین و مسکن قرار گرفته است. مطالعه روند تغییر سازمان فضایی شهر نشان داد که سازمان فضایی شهر محمودآباد از یک سازمان فضایی بسیار ساده و ارگانیک به سازمانی پیچیده با غلبه عناصر مشخص گردشگری، تفریحی و اداری- خدماتی تبدیل شده است؛ بنابراین در سازمان یابی فضایی شهرهای ساحلی از جمله شهر مورد مطالعه، شکل گیری پهنه های گردشگری با غلبه شهرک های ساحلی، پهنه های اقامتی - تفریحی موقتی و پهنه های ارتفاعی با کارکرد تفریحی - فراغتی موقت  به عنوان امر مسلط فضایی است.

سازمان فضایی, پویایی فضایی, عناصر فضایی, شهرهای ساحلی, شهر محمودآباد