رقیه رنجی شاهگلی - دانشجوی کارشناسی ارشد، گروه حقوق بین الملل ، دانشگاه قم
احمدرضا توحیدی - دانشیار گروه حقوق بین الملل ، دانشگاه قم

زمینه و هدف: پیامدهای بین المللی نقض »حق بر سلامتی«، ناشی از سلاحهای شیمیایی عراق علیه ایران، با وجود پژوهشهایمتعدد، هنوز جای تامل دارد. درکپایمال شدن این حق،به دلیل قساوت خارج از تصور انجام یافته، دشوار است. این عدم درک توسط برخی، با گمان تفسیر یک طرفه یا اغراق در منابع ایرانی توجیه میگردد.روش تحقیق: در تمام پژوهش حاضر، تکیه بر منابع خارجی گردید. ابتدا ابعاد حملات شیمیایی توسط عراق واکاوی، سپس پیامدهای آن بر سلامت و محیط زیست با هدف »بررسی نحوه ی بازنگری هنجارهای کنترل صادرات در حقوق بین الملل« تبیین گردید. بنابراین، وجه تمایز این پژوهش، رویکرد بین المللی به پیامدهای حقوقی این پیشامد است.یافته ها: رویکرد بین المللی، میتواند مردم کشورهای صادر کننده ی اسلحه را نیز کنشپذیر نمایدمثالی. از کارزارهای موفق بین المللی ضد جنگ بیان گردیده که با الگوبرداری، میتوان یک چالش دیگر در زمان جنگها که عدم آزادی عمل جنبشهای ضد جنگ است را برطرف نمود. بر این اساس، با انجام این پژوهش، میتوان پلی بین شکاف سیاستمداران و کنشگران صلح طلب زد. بنابراین، جهتگیری این پژوهش میان رشتهای، کاربردی و انتقادی است.نتیجه: با واکاوی منابع، این حقیقت تلخ آشکار گردید که مواد شیمیایی و پیشسازه های مورد نیاز سلاحهای شیمیایی، توسط شرکتها با فرصت طلبی از انحصارکنترل صادرات ملی، به عراق صادر گردیده است. پیرو آن، مشخص گردید که بازنگری در خط مشی های صادراتی دولتهای غربی، نه به علت جنایات ارتکاب یافته در جنگ هشت ساله ی عراق علیه ایران، بلکه پس از مواجهه ی سربازان کشورهای عضو اتحادیه اروپا با سلاحهایی با منشا خودشان در جنگ اول خلیج فارس، برجسته گردیده است. در بخش نتایج، خط مشی های بعدی جمع آوری گردید. با تمرکز بر روی این خط مشی ها، پیشنهاد گردید تا جنبشهای مردمی در سراسر دنیا، رویکردهای فراملی در مواجهه با »کنترل ارسال سلاح«، پیامدهای» روانی طولانی مدت جنگ« یا »تخریب محیط زیست در جنگ« در راستای ارتقای حق بر سلامت داشته باشند.

سلاح شیمیایی، دفاع مقدس، جنگ عراق، حق بر سلامت، صادرات تسلیحات