مرتضی یاوری - دانشجوی کارشناسی ارشد، گروه علوم و مهندسی خاک، دانشکده مهندسی و فناوری، دانشگاه تهران، کرج، ایران
محمدحسین محمدی - دانشیار گروه علوم و مهندسی خاک، دانشکده مهندسی و فناوری، دانشگاه تهران، کرج، ایران
کریم شهبازی - دانشیارپژوهش موسسه تحقیقات خاک و آب، سازمان تحﻘیﻘات، آموزش و ترویج کشاورزی، کرج، ایران

برای تعیین توزیع اندازه ذرات اولیه (PSD) در آزمایشگاههای خاکشناسی ایران، از روشهای مختلفی استفاده میشود که این امر در بسیاری از شرایط امکان مقایسه نتایج و نیز دقت آنها را دشوار می­کند. پژوهش حاضر برای رسیدن به یک راهکار مشخص که در عین سادگی و ارزان بودن، دقت قابل قبولی نیز داشته باشد، انجام شد. ابتدا با توجه به برخی ویژگیهای خاک از جمله درصد مواد سیمانکننده، ۱۱۲ نمونه خاک از ۱۶ استان مختلف کشور از کاربریها و اقلیمهای مختلف تهیه شد. PSD خاک با روش هیدرومتر با و بدون حذف مواد سیمانکننده اندازهگیری شد. نتایج نشان داد، روش رایج قرائت۴۰ ثانیه و ۲ ساعت (Bouyoucos, ۱۹۶۲)، بخش رس را با میانگین خطای مطلق (g/g۱۰۰) ۵/۹ درصد نسبت به روش قرائت کامل اندازه­گیری می­کند و در ۵/۴۰ درصد از خاک­های مورد بررسی بیش از ۱۰ درصد و در ۲/۹۴ درصد از خاکها بیش از ۵ درصد بیشتر از مقدار واقعی اندازه­گیری می­کند و با ریزبافت شدن خاک میزان انحراف این روش از مقدار واقعی، افزایش مییابد. برای رفع مشکل، دو روش چهار قرائتی با طبقهبندی انجمن بینالمللی علوم خاک (ISSS) شامل: الف) قرائت ۲ و ۱۰ دقیقه (برای تعیین مرز شن و سیلت) و ۶ و ۸ ساعت (برای تعیین مقدار رس) و ب) قرائت ۲ و ۱۰ دقیقه (برای تعیین مرز شن و سیلت) و ۶ و ۲۴ ساعت (برای تعیین مقدار رس)، پیشنهاد شد. روش پیشنهادی قرائت ۲ و ۱۰ دقیقه و ۶ و ۸ ساعت و روش پیشنهادی قرائت ۲ و ۱۰ دقیقه و ۶ و ۲۴ ساعت به­ترتیب در ۱/۹۷ و ۲/۹۴ درصد خاک­ها، کلاس بافت را به درستی نشان­ می­دهد و به ترتیب در بیش از ۹۰ و ۸۱ درصد موارد، خطای آنها در تعیین مقدار رس خاک کمتر از ۱± درصد می­باشد.

توزیع اندازه ذرات, بافت خاک, چگالی سنجی, هیدرومتر