محمد آسیابی بخشکندی - دکتری برنامه ریزی شهری، هئیت علمی دانشگاه پیام نور، واحد تبریز مرکزی
مهدی ملازاده یامچی - دکتری شهرسازی، دانشگاه آزاد اسلامی

امروزه مناطق آزاد یکی از ابزارهای دولت ها برای تحقق راهبرد برونگرا در پارادایم جهانی شدن، بر بستر اقتصاد سیاسی فضا و از اصلیترین کانونهای تمرکز حضور سرمایه گذاران محسوب می شود. از بدو تشکیل مناطق آزاد زمین مهمترین عامل در بین دیگر عوامل تولید و تجارت مورد توجه می باشد و آنچه بعد از سپری شدن چندین دهه از تشکیل مناطق آزاد لازمه تغییر است تغییر رویکرد در برنامه ریزی در این نواحی برای التیام مشکلات این مناطق می باشد در پژوهش حاضر، با رویکرد آینده نگاری به شناسایی مهمترین عوامل موثر و بررسی میزان و چگونگی تاثیرگذاری این عوامل بر یکدیگر و بر وضعیت آینده توسعه فضایی منطقه آزاد ارس می پردازد که در واقع زمینه تدوین سناریوها در مراحل بعدی و همچنین تدوین راهبردها، برنامه ریزی و سیاستگذاری برای رسیدن به سناریوهای مطلوب را فراهم می کند که با استفاده از روش های دلفی و تحلیل اثرات متقاطع و نرم افزار میک مک به شناخت پیشران ها پرداخته است و از لحاظ روش توصیفی – تبینی و کاربست نتایج، کاربردی است در مرحله اول، با روش دلفی ، ۵۱ متغیر در قالب ۴ عامل (اقتصادی، سیاسی و نهادی، اجتماعی و گردشگری و کالبدی و محیطی) موثر بر وضعیت آینده توسعه فضایی منطقه آزاد ارس، شناسایی شدند از میان ۵۱ عامل پس از بررسی میزان تاثیرگذاری این عوامل بر یکدیگر و بر وضعیت آینده این منطقه، با روشهای مستقیم و غیرمستقیم، ۱۳ عامل کلیدی، جذب سرمایه، تحریم های بین المللی، توسعه دشت های کشاورزی و گلخانه ای، توسعه بخش صنعت، صادرات، قیمت زمین، توسعه شهری و روستایی، روابط دیپلماتیک با کشورهای حوزه قفقاز، رقابت منطقه ای با سایر مناطق آزاد، زیرساخت های گردشگری، رونق تجارت، تسهیل در واردات و مناقشه قره باغ و روند صلح، انتخاب شدند، که بیشترین نقش را در توسعه فضایی آینده منطقه آزاد ارس، ایفا می نماید.

توسعه فضایی، آینده پژوهی، روش دلفی، میک مک، منطقه آزاد ارس