جلال احمدی - دانشجودکتری معماری دانشگاه آزاد اسلامی واحد تهران غرب

آنچه با مطالعه متون اسلامی از مفهوم حکمت حاصل می گردد، گویای این است که علم و معرفت شرط لازم برای هر حکمتی است اما شرط کافی نیست. به تعبیری دیگر، وحدت شخصیت و هویت و جمع میان بخش نظری و عملی زندگی می باشد . هنر اسلامی نیز که آیینه تمام نمای جهان بینی اسلامی و همچنین فرهنگ و تمدن اسلامی است، دارای مبانی نظری و معنوی و اخلاقی مهمی است که می توان با بحث و بررسی به آنها پی برد . هنر نه تنها برای هنر که برای تعالی هم صورت می گیرد و علاوه بر آن صرف داشتن موضوع دینی برای دینی بودن هنر کافی نیست. در این میان حکمت هنر دینی و حکمت هنر اسلامی راه برای فهم و درک جهان قدیم و حکمت آن باز می نماید. هنر و معماری اسلامی به مثابه آیینه ای است که آموزه های اصیل، معنوی و رازآلود حکمت اسلامی را در خود به ودیعه نهاده است و بازتاب دهنده حقایق دینی و اعتقادی به شمار می رود. حال این مقاله برآنست تا به نحوی به تحلیل ساختاری و مضمونی تزئینات و کاشیکاری های به کار رفته در مساجد دوره صفویه به عنوان یکی از مصادیق فضای قدسی در معماری اسلامی بپردازد و علاوه بر کشف معانی و مفاهیم حکمی مندرج در آنها، به بیان تاویلی در خصوص رابطه میان این عناصر با مفاهیم دینی و آیینی از یکسو و هویت مکانی و زمانی این مساجد دست یابد. هر یک از عناصر تزیینی و کاشی کاری های مساجد معنایی منعکس از عالم بالا دارند و مفاهیمی چون حضور الهی، رستاخیز، عروج به عالم ملکوت و تمرکز و تزکیه درونی را بر قلب و جان آدمی متبادر می سازند. این معانی در ارتباط مفهومی بسیار روشنی با فریضه نماز و نیایش قرار می گیرندکه در گذری به معانی هنر و معماری اسلامی و با نگاهی به گونه های تزیینات و کاشی کاری مساجد ایرانی و مفاهیم نهفته در متن آنها، درپی دستیابی به تعریفی نو از تزیینات معماری اسلامی و مبانی فلسفی و حکمی آنها هستیم . کاشیکاری از مهمترین مظاهر بروز مفاهیم معنوی و عرفانی در هنر ایران و تزئینات مساجد و اماکن مذهبی به شمار می رود. هنر کاشیگری و کاشیکاری از آرایه های ارزشمند وابسته به معماری است که ذوق، سلیقه و هنرمندی کاشیگر سرزمین ما، آن را به درجه ای از رشد رسانده که تحسین بینندگان را برانگیخته است. آنان که با معماری اسلامی ایران آشنایی دارند، بایستی از آگاهی های لازم، ارزش های هنری، طرحها و نقوش، رنگ و لعاب، پختو به طور کلی از اصول و قواعد، حکمت و رموز کاشی کاری نیز بهرهمند باشند. حکمت از جمله مظاهر هنر ایران در کلیه زبان های هنری است و همواره اساس و بنیان هنرهای ایرانی را شکل داده است. در بین هنرهای ایرانی آنچه که با اسلام و اعتقادات دینی مرتبط بوده است خود به نوعی بیشتر با حکمت مرتبط بوده چرا که حکمت بعدی شهودی از عقلانیت را متجلی میکند. هدف مقاله بررسی حکمت هنر اسلامی از دیدگاه معماری و بررسی نقوش و نقش حکمت در کاشی کاریهای به کار رفته در مساجد دوره صفوی و همچنین جایگاه کاشی به عنوان یکی از عناصر تزئینی بنا،در مساجد ایران است.

حکمت هنر اسلامی، معماری، مسجد، کاشی کاری، دوره صفویه