محمود محمدقاسمی - ، استادیار اقتصاد کشاورزی واحد تحقیقات اقتصادی- اجتماعی و ترویجی مرکز تحقیقات و آموزش کشاورزی و منابع طبیعی سیستان، سازمان تحقیقات-آموزش و ترویج کشاورزی ، زابل، ایران
احمد قاسمی - استادیار بخش تحقیقات زراعی و باغی مرکز تحقیقات و آموزش کشاورزی و منابع طبیعی سیستان- سازمان تحقیقات-آموزش و ترویج کشاورزی ، زابل، ایران
ایرج قاسمی - استادیار عضو هیات علمی گروه برنامه ریزی شهری و منطقه ای پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات اجتماعی، تهران، ایران

یکی از تنگناه های اساسی منطقه سیستان کافی نبودن آب برای آبیاری محصولات کشاورزی و مصارف غیرکشاورزی است. در سال های اخیر، مدیریت تقاضا به عنوان راه حل منطقی برای تحقق هدف بهره برداری پایدار آب مورد توجه قرار گرفته است. یکی از سازوکارها و روش های بهبود مدیریت بهره برداری از آب در منطقه، اجرای طرح آبرسانی از طریق لوله کشی و به کارگیری سیستم­های پمپاژ است. این طرح، با هدف تامین آب در سطح ۴۶۰۰۰ هکتار از اراضی دشت سیستان آغاز و مدیریت و بهره برداری از شبکه واگذار شده است. این پژوهش به دنبال بررسی پیامدهای واگذاری مدیریت بهره برداری و نگهداری شبکه آبیاری در این دشت، از دیدگاه کشاورزان و کارشناسان منطقه است. در این راستا، پیمایش میدانی  با ابزار مصاحبه و پرسشنامه برای جمع آوری داده ها به کار گرفته شد. در این پیمایش، نمونه ای از مدیران دولتی، کارشناسان شرکت بهره برداری شبکه آبیاری و ۱۰۵ نفر از بهره برداران در سال زراعی ۹۸-۹۷ جهت جمع آوری داده ها انتخاب شدند.  برای تحلیل اطلاعات و تعیین الگوی بهینه بهره برداری و نگهداری شبکه آبیاری، از تکنیک تصمیم گیری چند شاخصه به روش خاکستری استفاده شد. نتایج نشان داد مهم ترین پیامدهای مثبت واگذاری مدیریت شبکه شامل ایجاد اشتغال، کاهش مهاجرت روستاییان ، افزایش بهره وری محصولات، کسب اطمینان کشاورز از نظر تامین غذا و درآمد، توزیع مناسب آب،  بهره گیری بیشتر از شبکه آبیاری و کاهش اتلاف منابع آب، افزایش احساس مسئولیت و مالکیت کشاورزان نسبت به استفاده از شبکه آبیاری و حفاظت از آن است. همچنین، نبود اطمینان نسبت به انجام مسئولیت، عدم کفایت تفاهم و همکاری موجود بین آب بران، بروز اختلاف میان کشاورزان، عدم توجه کافی به آموزش و ترویج، نبود تجربه، از دست رفتن منابع، عدم توجه به مشکلات اقتصادی آب بران، از دست دادن حمایت قانونی سازمان و عدم کفایت تفاهم و همکاری موجود بین آب بران از جمله پیامدهای منفی می باشد. با توجه به این که هم بهره برداران پیشرو و هم شرکت تعاونی های ایجاد شده، از وظایف خود در امر تحویل مدیریت و نگهداری از شبکه و انجام فعالیت های مورد نظر اطلاع کافی ندارند،  الگوی مدیریت و بهره برداری گام به گام توصیه می شود. مهم­ترین راهکار پیشنهادی، آموزش و آگاه سازی واقعی بهره برداران پیشرو در فرایند واگذاری شبکه آبیاری است.

مشکلات اقتصادی آب بران, بهره برداران, گروهای هم آب, دشت سیستان