محمد هدایتی - دانشجوی دکترا دانشگاه شهیدبهشتی

از زمان شکل­گیری دولت­های مدرن، بوروکراسی­­ها به ابزار اصلی دولت­ها برای نیل به اهداف توسعه­ای بدل شده­اند. وجود یک بوروکراسی کارآمد، لازمه تحقق اهداف قلمداد شده است. با این­حال در ادبیات جامعه شناسی، به ویژه پس از کلاسیک ها، بوروکراسی دولتی مورد غفلت واقع شده و نوعی خلاء و آشفتگی مفهومی درباره آن وجود دارد. این مقاله می­کوشد تا ضمن بررسی انتقادی آرای تاثیرگذار درباره بوروکراسی دولتی[در دو سطح کلاسیک و مدرن] و بررسی تقلیل­گرایی­های آن­ها، صورت­بندی روشنی از آن ارائه کند و در نهایت مدلی مفهومی برای مطالعه تجربی آن به دست دهد. این مدل کیفیت بوروکراسی دولتی در هر کشور را وابسته به آرایش ساختاری و نهادی خاص آن کشور می­داند؛ در واقع زمینه نهادی اصلی­ترین عامل تعیین­کننده کیفیت بوروکراسی است. در این منطق نهادی چند متغیر برجسته می­شوند: آرایش قدرت و ویژگی­های ساختار سیاسی، الگوی استحصال منابع و نظام روابط اقتصادی، نوع رابطه دولت و جامعه و در نهایت مسئله قدرت و عاملیت نخبگان. هر کدام از این متغیرها و ابعاد مختلف آن­ها، با ارجاع به برخی موارد تجربی توضیح داده می شوند و دلالت­های آن­ها برای بوروکراسی­های دولتی معرفی می شوند.

بوروکراسی, دولت, دموکراسی, قدرت, نهادگرایی