مطالعه تحلیلی بنای گنبد علی ابرکوه با تاکید بر بازخوانی کتیبه های آن

گنبد علی به عنوان یکی از آثار برجای مانده از سده پنجم ه. قء از منظر تکنیک های معماری و تزیین, از جایگاه ویژه ای درمطالعات تاریخ معماری ایران برخوردار است. این بنا به صورت برجی منفرد. بر بالای صخره ای در جانب شرقی شهرستان ابرکوه،از توابع استان یزد قرار دارد. پژوهشگران، بر اساس محتوای کتیبه های بنا، این مکان را مدفن عمیدالدین شمس الدوله و همسرشمعرفی نموده و معماری آن را متاثر از شمال ایران دانسته اند. با وجود این. همچنان ابهامات فراوانی در خصوص وجه تسمیه،کارکرد. سبک معماری و هویت اشخاص دفن شده در گنبد علی به قوت خود باقی است. پژوهش حاضر بر اساس هدف از نوعتحقیقات بنیادی و بر اساس ماهیت و روش از نوع تحقیقات تاریخی است. در این پژوهش کوشیده شده با مطالعات اسنادی ومیدانی. به ابهامات موجود پاسخ داده شود. براساس نتایج، گنبد علی یکی از قدیمی ترین بناهای برجای مانده از سبک رازی درایران است. با استناد بر محتوای کتیبه های گنبد علی. این بنا در سال ۴۴۸ ه. ق توسط فیروزان به منظور تدفین پدر خود،«هزارسب بن نصر» احداث گردید. با وجود این» پس از درگذشت همسر هزارسب، او نیز در این مکان دفن شد. همچنین, نام گنبدعلی بر گرفته از عبارت «ابی علی» است که به عنوان کنیه «هزارسب بن نصر» در کتیبه بزرگ بنا ذکر شده است. بر اساس شواهدموجود. هزارسب بن نصر به عنوان یکی از اعضای خاندان فیروزان که در طول سده های سوم تا پنجم ه. ق از جایگاه ویژه ای درتحولات تاریخی ایران برخوردار بودند. در نیمه نخست سده پنجم ه. ق به حکومت ابرکوه رسیده بود. در مجموع. با وجود کاربریتدفینی گنبد علی، افزودن محرابی به آن سبب گردید تا به عنوان عبادتگاه نیز مورد استفاده واقع شود. ضمن این که موقعیتمکانی بنا، موجب شد تا راهنمایی برای کاروان های منطقه نیز باشد.

کلیدواژه ها:

گنبد علی ، ابرکوه یزد ، معماری ، کتیبه های بنا ، خاندان فیروزان