رامین تبریزی - دانش آموخته کارشناسی ارشد گروه مهندسی محیط زیست- منابع آب، دانشکده منابع طبیعی و محیط زیست، واحد علوم و تحقیقات تهران، دانشگاه آزاد اسلامی، تهران ایران.
سیده هدی رحمتی - استادیارگروه مهندسی محیط زیست- منابع آب، دانشکده منابع طبیعی و محیط زیست، واحد علوم و تحقیقات تهران، دانشگاه آزاد اسلامی، تهران ایران.
رضا حاجی سید محمد شیرازی - استادیارگروه مهندسی محیط زیست- منابع آب، دانشکده منابع طبیعی و محیط زیست، واحد علوم و تحقیقات تهران، دانشگاه آزاد اسلامی، تهران ایران.
محمد شهبازی بیله سوار - مهندس مشاور و کارشناسی ارشد، مهندسی سازه های آبی.

زمینه و هدف: از جمله اقدامات مدیریتی که میتواند نقش مهمی در کاهش خسارتهای سیلاب داشته باشد تهیه نقشه پهنه بندی سیل میباشد. تهیه، تدوین و وجود یک طرح جامع و کامل در زمینه کنترل سیلابها و تعیین حریم و بستر رودخانهها امری واجب و ضروری میباشد که باعث مدیریت سیلاب و ارزیابی خسارت میشود. در این پژوهش با استفاده از مدل هیدرولیکی HEC-RAS و نرم افزار Arc-GIS به همراه افزونه ارتباط دهنده HEC-GeoRAS، برای تعیین حدود بستر و حریم، تهیه نقشه پهنهبندی سیلاب و بدست آوردن حریم کمی رودخانه با استفاده از استاندارد DLSRS برای رودخانه تیل چای و ۲ شاخه از مسیلهای فرعی ورودی به این رودخانه استفاده شده است.روش پژوهش: ابتدا با استفاده از نقشه توپوگرافی محدوده رودخانه تیل از نرم افزار Arc-GIS و با استفاده از الحاقیه HEC-GeoRAS فایل ورودی نرم افزار HEC-RAS تهیه گردید و پس از وارد کردن داده های هندسی و داده های جریان پردازش و محاسبات مربوطه در محیط این نرم افزار جهت پهنهبندی سیلاب صورت پذیرفت.برای تعیین حدود بستر و حریم این آبراههها از سیلاب با دوره بازگشت ۲۵ سال استفاده گردید. در نهایت با استفاده مجدد از الحاقیه HEC-GeoRAS و Arc-GIS نقشه های پهنهبندی سیلاب استخراج گردید. مضافا، با استفاده از استاندارد DSLRS، حریم کمی رودخانه تیل و مسیل های فرعی ۱ و ۲ در محدوده مورد مطالعه، با توجه به بازدیدهای میدانی صورت پذیرفته و با اعمال دید مهندسی مناسب تعیین گردید و اعداد مربوط به هر شاخص و نهایتا مقدار حریم کمی محاسبه گردید.یافته ها: طبق نقشه های بدست آمده و تصاویر ماهواره ای و با توجه به بررسی ها و بازدید های انجام شده، عرض بستر هیدرولیکی محاسبه شده به دلیل عدم قطعیت های فراوان با عرض بستر تعریف شده در قانون متفاوت است. در نتیجه لازم است در این مرحله از مطالعات، بررسی های کارشناسی تفضیلی از طریق بازدید های قدم به قدم هر دو ساحل رودخانه ها و مسیل ها در طول محدوده مطالعاتی صورت پذیرد و در نهایت عرض بستر قانونی تشخیص و در نقشه ها علامت گذاری شود.نتایج: نتایج نشان می دهد که تلفیق مدل HEC_RAS و سیستم جغرافیایی GIS ابزاری کار آمد و مفید در تعیین سیلاب در رودخانه می باشد. طبق بررسی ها، مقایسه نقشه ها و کاربری های موجود اطراف رودخانه تیل و ۲ مسیل فرعی نهایتا مشخص گردید که در صورت وقوع سیلاب با دوره بازگشت ۲۵ ساله، آسیب چندانی به نواحی اطراف رودخانه وارد نمی کند. طبق روش ارائه شده در استاندارد DSLRS، حریم کمی رودخانه تیل و مسیل های فرعی ۱ و ۲ در محدوده مورد مطالعه، با توجه به بازدیدهای میدانی صورت پذیرفت و نهایتا مقدار حریم کمی محاسبه گردید که در این محاسبات، مقدار حریم کمی رودخانه تیل در محدوده طرح مطالعاتی مقدار ۸ متر و همچنین حریم کمی مسیل ۱ و ۲ به ترتیب ۴ و ۵ متر محاسبه شد.

HEC-RAS, Arc-GIS, رودخانه تیل, تعیین بستر و حریم, پهنه بندی سیلاب