سودابه مظفری - دانشیار، گروه زبان و ادبیات عربی، دانشکده ادبیات و علوم انسانی، دانشگاه خوارزمی، کرج، ایران
مریم اطهری نیا - دانشجوی دکتری، گروه زبان و ادبیات عربی، دانشکده ادبیات و علوم انسانی، دانشگاه خوارزمی، کرج، ایران

دستور نقش­گرای هلیدی یکی از نظریات مطرح در زبان­شناسی نقش­گرا است که فراتر از سطح مطالعات نحوی به بافت متن و شکل­گیری زبان متن توجه دارد و دارای سه فرانقش: اندیشگانی، بینافردی و متنی است که اساس زبان­شناسی نقش­گرا را تشکیل می­دهند. فرانقش اندیشگانی که حاصل تجربه حاصل از جهان بیرون است، دارای سه مولفه: فرایند، شرکت­کنندگان و عناصر پیرامونی است. در این میان عنصر فرایند که در قالب فعل، در جمله نمود پیدا می­کند، دارای نقش کانونی و مرکزی است و به دو دسته اصلی و فرعی تقسیم می­شود. پژوهش حاضر به روش توصیفی – تحلیلی و آماری سوره مبارکه مطففین را به منظور دستیابی به لایه های نهفته آیات و شناخت عمیق­تر مفاهیم سوره، بر مبنای فرانقش اندیشگانی مورد بررسی قرار داد و به این نتایج دست یافت که فرایند غالب موجود در سوره مذکور به دو فرایند مادی (۳۰./.) و رابطه­ای (۲۸./.) اختصاص دارد و این امر با مفاهیم سوره هماهنگ است. هم­چنین این دو فرایند با توجه به ماهیتشان که جنبه مادی و توصیف دارند، بهترین ابزار برای تحقق چنین مفاهیمی می­باشند. فرایند رفتاری (۱۷./.) از نظر بسامد در مرتبه بعدی قرار دارد و جهت بازتاب حالات رفتاری مجرمان و مومنان استفاده شده است. دو فرایند کلامی (۱۳./.) و ذهنی (۱۱./.) اگر چه دارای بسامد کمتری  به نسبت دیگر انواع فرایندها هستند؛ اما نقش برجسته­ای را در راستای تکمیل معانی مدنظر سوره ایفا می­کنند.

قرآن کریم, سوره مطففین, زبان شناسی نقش-گرا, فرانقش اندیشگانی, هلیدی