معانی و اغراض لایه سوم در جملات انشاءطلبی غزلیات حافظ

در علم معانی از جملاتی که بدون قرینه لفظی در معنای خود بکار نمی روند بحث می شود و به این لحاظ به این علم، علم معانی می گوند زیرا از معانی ثانوی جملات بحث می کند (شمیسا، ۱۴:۱۳۹۳) پس موضوع علم معانی عمدتا بررسی جمله ها از حیث معانی و کاربردهای ثانوی است که گوینده با توجه به مقتصی حال شنونده یا مخاطب ایراد کرده است، حال این پرسش مطرح می شود که آیا متکلم می تواند اغراض سوم و یا چهارم یا حتی بیشتر را با توجه به ظرفیت های ادبی و بکارگیری آنها در جملات انشاء طلبی منظور کند؟ قابل ذکر است که منظور از اغراض سوم و یا بیشتر، استفاده متکلم از صنایع معنوی و لفظی همچون آرایه ایهام و مانند اینها، که با وهم و گمان انداختن مخاطب یا ذهن او را متوجه دور و نزدیک کردن معانی مختلف باشد، نیست، بلکه همانگونه که کلام اله مجید دارای عبارت، اشارت، لطائف و حقایق می باشد و بنابر قول امام حسین (ع) عبارت برای توده مردم و اشارت برای خواص، و لطائف برای اولیاء و حقایق، برای درک انبیاء است، مورد توجه و تاثیر این روش و یا تقلید از آن مورد نظر است. شیخ احمد میبدی در کشف الاسرار آیات قرآن را تا سه لایه شرح کرده است، لایه اول ترجمه و تفسیر ساده لفظی از آیات است، لایه دوم تفسیر لغوی و معنوی، و لایه سوم تفسیر عرفانی و فلسفی با سخنانی از شیخ عبداله انصاری می باشد این پژوهش که بر پایه کتابخانه ای و با روش توصیفی تحلیلی بر غزلی از دیوان حافظ صورت گرفته است، سعی در پاسخ به این سوال را دارد که آیا حافظ که بطور قطع و یقین نسبت به لایه ها و بطون آیات قرآن علم و آگاهی داشته، توانسته است در سروده هایش این مطلب را بکار گیرد؟

کلیدواژه ها:

علم معانی ، اغراض ثانوی ، اغراض سوم ، غزلیات حافظ