مهدی رضائی - دانشیار گروه زبان و ادبیات فارسی،دانشگاه سلمان فارسی، کازرون،ایران.
علی سینا رخشنده مند - دانشجوی پست دکتری زبان و ادبیات فارسی،دانشگاه تربیت مدرس،تهران،ایران.
مرضیه رستمی - کارشناس ارشد زبان و ادبیات فارسی،دانشگاه سلمان فارسی،کازرون،ایران

تحلیل رفتار متقابل نظریه ای برای شناخت رفتار، احساس و ذهنیت افراد در بستر روابط شخصیت ها است که در آن تصویری از ساختار روانی انسان ها ارائه میگردد. از الگوی سه گانه حالات نفسانی؛ یعنی «والد»، «بالغ» و «کودک» در تجزیه و تحلیل رفتارهای آدمی استفاده می شود. مثنوی مولانا جلال الدین محمد بلخی، حاوی سرگذشت گروه های بشری، با هر طیف اعتقادی و رفتاری است و ویژگی های روانی _ رفتاری در آن موشکافانه منعکس شده است و پژوهشگر می تواند با تحلیل محتوای داستان ها، شخصیت قهرمانان را روانکاوی کند. پژوهش حاضر به روش کتابخانه ای و استقرایی و در چارچوب نظری تحلیل رفتار متقابل اریک برن انجام شده است و سه لایه شخصیت والد، بالغ و کودک وی، با توجه به ابعاد سه گانه شخصیت، شخصیت های داستان پادشاه و کنیزک مثنوی را توصیف و تحلیل می-کند. در این بررسی معلوم می شود که شخصیت های داستان در موقعیت های مختلف چگونه عمل می کنند و رفتارهای آنان ریشه در چه تنش های روحی و روانی دارد. هدف از این پژوهش تحلیل رفتار های شخصیت های این داستان بر اساس الگوی اریک برن برای دستیابی به خصوصیات روحی و روانی شخصیت ها است. نتایج بررسی مولفه های تحلیل رفتار متقابل در داستان نام برده نشان می دهد که در روابط میان شخصیت ها هر سه حالت نفسانی با تمام ویژگی های روانشناختی آن دیده می شود و پادشاه از نظر ابعاد سه گانه شخصیت جامع ترین است.

مثنوی, پادشاه و کنیزک, تحلیل رفتار متقابل, اریک برن