تحول فکری نسل مجازی و برنامه درسی پنهان: جستاری در فلسفه برنامه درسی

تحول فکری نوجوانان و جوانان فعال در فضای مجازی۱ )نسل مجازی یا نسل چهارم( در جامعه ایرانی موضوعی جالب توجه است. ما به عنوان پژوهشگران مساله محور نبایستی از واقعیت و ماهیت تحول ساختاری در تفکر و نگرش نسل جدید و چه بسا نسل های قبلی غفلت کنیم. وقتی سخن از نگرش و تحول ساختاری در آن به میان می آید ضرورت دارد علاوه بر نشانه شناسی سبک زندگی افراد و اجتماعات درگیر تحول، به بنیادهای فلسفی آن نیز بپردازیم. از این رو، موضوع این پژوهش عبارت بود از دلایل و بنیادهای فلسفی این تحول فکری نسل نوجوان و جوان فعال در فضای مجازی و چگونگی پدیدایی آن؛ اما از کدام منظر؟ پژوهشگر بنا به تخصص و دغدغه های دیسیپلینی و فکری خود، این تحول را از منظر برنامه درسی ۲ جاری در اشکال رسمی و پنهان ۳ آن در دهه اخیر در با اتخاذ روش تحلیل مفهومی در فلسفه برنامه درسی مورد بررسی قرار داده است. البته جدا از این دلیل تخصص گرایانه، می توان استدلال نمود که تحولات فکری و نگرشی و تغییرات سبک زندگی در نسل نوجوان و جوان، خواه ناخواه تحت تاثیر برنامه درسی )رسمی و پنهان( در مدرسه و دانشگاه است. نوجوانان و بخش مهمی از جوانان، زمان قابل توجهی را در مدرسه و دانشگاه سپری می کنند و در عمل، درگیر «زندگی تحصیلی»می باشند که مستقیما با برنامه درسی در ارتباط است. برنامه درسی رسمی و نیز برنامه درسی پنهان، در کنار دیگر عوامل اجتماعی، فرهنگی، تکنولوژیک، اقتصادی، سیاسی، بین المللی و جهانی و البته امروزه «فضای مجازی»، بافت موقعیتی ۵ نسل جدید را تشکیل میدهند. این بافت موقعیتی در شکل گیری نگرش ها و سبک زندگی نسل جدید ایفای نقش می کند. البته نبایستی در خصوص بافت موقعیتی، بزرگنمایی نمود زیرا انسان به عنوان موجودی دارای ذهن، با اراده، آگاهی، حافظه و زبان عجین است ]۱[ و محکوم شرایط محیطی و بوم شناختی نیست. از سوی دیگر، انسان موجودی فلسفه ورز است و مدام با پرسش های بنیادی وجودی، شناختی و ارزشی، درگیری ذهنی دارد. در واقع، زندگی انسانی، اندیشه و تفکر را فرا می خواند و راه گریزی از آن نیست. حتی کناره گیری از مواجهه با این پرسش های بنیادی، خود حاکی از نوعی پاسخگویی انکارگرایانه و یا الادریگرایانه است. به این ترتیب، هدف این پژوهش، کاوش و فهم تحول فکری، نگرش ها و سبک زندگی نسل چهارم جامعه ایرانی در پرتوی بنیادهای فلسفی )هستی شناسانه، معرفت شناسانه و ارزش شناسانه( برنامه درسی جاری )رسمی و پنهان( در دهه اخیر )دهه نود( است. بازه زمانی دهه اخیر، به دلیل ایفای نقش فعال نسل نوجوان و جوانان دانشجو در این تحول ساختاری فکری به عنوان کارگزاران و عاملان کلیدی، مورد توجه قرار گرفته است؛ چرا که این بازه زمانی، دوره تحصیل در مدرسه و یا داشگاه این نوجوانان و جوانان را دربرمی گیرد. موضوع دیگری که حائز اهمیت است پدیده برنامه درسی پنهان می باشد زیرا به ویژه در دوسال اخیر به دلیل پاندمی کرونا، آموزش های مجازی در مدارس و دانشگاه ها گسترش یافت و شعاع عمل و تاثیرگذاری برنامه درسی پنهان را بر یادگیرندگان از محوطه ساختمان فیزیکی مدرسه و دانشگاه خارج نمود. البته پاسخگویی به پرسش اصلی پژوهش )دلایل و بنیادهای فلسفی تحول فکری نسل نوجوان وجوان فعال در فضای مجازی و چگونگی پدیدایی آن از منظر برنامه درسی رسمی و پنهان چیست؟(، مستلزم پاسخ به این پرسشها نیز می باشد: عناصر نگرش فلسفی نسل مجازی کدامند؟ کارکرد برنامه درسی پنهان در تحول فکری و تجربه زیسته نسلمجازی چیست؟