حمیدرضا عباسی - استادیار پژوهشی، بخش تحقیقات بیابان، موسسه تحقیقات جنگلها و مراتع کشور، سازمان تحقیقات، آموزش و ترویج کشاورزی، تهران، ایران،
محمدتقی کاشکی - استادیار پژوهشی، مرکزتحقیقات و آموزش کشاورزی و منابع طبیعی خراسان رضوی، سازمان تحقیقات،آموزش و ترویج کشاورزی، مشهد، ایران
محمدرضا راهداری - استادیار، دانشکده کشاورزی و منابع طبیعی، دانشگاه تربت حیدریه، تربت حیدریه، ایران
آزاده گوهردوست - کارشناس ارشد پژوهشی، بخش تحقیقات بیابان، موسسه تحقیقات جنگلها و مراتع کشور، سازمان تحقیقات، آموزش و ترویج کشاورزی، تهران، ایران
سکینه لطفی نسب اصل - استادیار پژوهش، بخش تحقیقات بیابان، موسسه تحقیقات جنگلها و مراتع کشور، سازمان تحقیقات، آموزش و ترویج کشاورزی، تهران، ایران

هدف از این پژوهش بررسی ویژگی های رژیم بادی و پتانسیل حمل ماسه در ریگ سرخس واقع در گوشه شمال شرقی کشور است. بر همین اساس با استفاده از داده های سرعت و جهت باد ساعتی (۱۳۹۵-۱۳۶۶) ایستگاه سینوپتیک سرخس (تنها ایستگاه موجود در محدوده)، پتانسیل حمل ماسه و پارامترهای مرتبط با روش فرایبرگر (۱۹۷۹) محاسبه شدند و تغییرات مکانی و زمانی انرژی بادهای فرساینده بررسی شد. نتایج حاصل از شکل شناسی ریگ سرخس نشان داده است که مقدار۷۴ درصد % محدوده ریگ را پهنه ماسه ای (که ۳۶ درصد آن تثبیت شده) و مابقی ۲۶% را نبکازار تشکیل داده است. جهت باد غالب محدوده عمدتا شمال غربی است که رسوبات را از اراضی کشاورزی بویژه در فصل آیش و همچنین رسوبات رودخانه مرزی تجن مخصوصا در قسمت های خشکیده مئآندری برداشت و منتقل می کند. نتایج دوره ای (۱۳۹۵-۱۳۶۶) پتانسیل حمل ماسه نشان داد که انرژی باد ریگ سرخس (DP=۱۹۳ , UDI=۷/۰) در کلاس کم قرار دارد که بیشترین میزان مقدار در مرداد ماه ( VU ۳/۲۸) و کمترین در آبان ( VU ۶/۵) است. روند تغییرات پتانسیل حمل ماسه بیانگر افزایش چشم گیر پتانسیل حمل ماسه در سال ۱۳۹۵ برابر ( VU ۷۸۱)، در سال ۱۳۹۴ برابر ( VU ۳۸۷) و در سال ۱۳۹۳ برابر ( VU ۵۳۳) است. بر این اساس، توانایی دبی ماسه برای این محدوده در حدود ۵۱/۱۳ مترمکعب در واحد عرض برآورد گردید. بر اساس مشاهدات میدانی، فعالیت ماسه های روان از شمال و جنوب به سمت مرکز ریگ کاهش می یابد؛ بطوریکه در روستاهای یاس تپه و تام رسول در قسمت شمالی ریگ سرخس، گنبدلی در شمال غربی و روستاهای نوروز آباد، صمد آباد و چاله زرد در قسمت جنوبی میزان تحرک ماسه های روان بیشتر می باشد.

رژیم بادی, پتانسل حمل ماسه, فرایبرگر, ریگ سرخس