معناشناسی فاعلیت خداوند در پرتو رهیافت فلسفی و معرفت دینی

رابطه خداوند با جهان و موجودات آن، رابطه ایجادی بوده و او فاعل و خالق نظام امکانی است. در تبیین چگونگی این فاعلیت، میان مشهور متکلمان و فیلسوفان اختلاف نظر کلی وجود دارد. در این میان، اختلاف نظر دیگری نیز مشاهده میشود که در یک سوی آن دیدگاه فیلسوفان و در سوی دیگرش برخی آیات و شماری از روایات قرار گرفته و ناسازگاری را نشان میدهد؛ زیرا برخلاف نظر فیلسوفان که علم خداوند را یگانه منشا صدور فعل میدانند، در قرآن به صورت پراکنده و در شماری از روایات به روشنی به این معنا توجه داده شده که ایجاد موجودات به طی شدن مراتب و مراحلی بستگی دارد. مسئله این است که چگونه میتوان این کثرت را (اگر خارجی باشد) با اصول عقلی ناظر به مرتبه خاص وجود خداوند سازگار دانست؟ در این نوشتار کوشیدم که نشان دهم یافتههای فلسفی، به ضمیمه برخی آموزههای دینی، این ناسازگاری را برطرف میکند.

کلیدواژه ها:

فاعلیت خداوند ، اقسام فاعل ، قرآن ، روایات ، اصول عقلی ، شواهد نقلی