بررسی آرکی تایپ (کهن الگوی) منجی در شعر فروغ فرخزاد

نقد روان شناسانه دارای شاخه ها و انواع مختلفی ست و از زوایای مختلف روان انسان را مورد کاوش و تحلیل قرار داده است. یکی از شاخه های مهم نقد روان شناسانه، نقد کهن الگویی ست. در این نوع از نقد، منتقد می کوشد زوایای پنهان ناخوداگاه جمعی را که در زندگی بشر امروز تاثیری شگرف دارد، بکاود و آن را مورد بررسی قرار دهد و ارتباط آن با هنر و ادبیات را روشن نماید. اصطلاح کهن الگو یا آرکی تایپ نخستین بار توسط کارل گوستاو یونگ مطرح شد و در میان شاخه های مختلف نقد روان شناختی، طرفداران زیادی پیدا کرد. کهن الگوها در اصل سرنمون ها، صورمثالی و تصاویر ازلی هستند که در ناخودآگاه جمعی بشر ریشه دوانده اند و در زندگی بشر تاثیر بسیاری بر جای گذاشته اند. آنیما و آنیموس، سایه، نقاب، پیرفرزانه، خویشتن و... از مهم ترین آرکی تایپ ها هستند که هرکدام به صورت مستقل در زندگی انسان نمود داشته و دارند. یکی از مهم ترین کهن الگوها، کهن الگوی "منجی" است. منجی قهرمان رویاها و آرمان های یک ملت است که در روزگار تلخ و تیره و سیاهی و در عصر سلطه تاریکی و ظلمت ظهور می کند و بشر را از چنگ سختی ها و تیره روزی ها می رهاند. این بن-مایه فکری علاوه بر این که در روزگاران و ادیان گذشته خارخار و دغدغه ذهنی انسان ها بوده است، در ذهن بشر امروز نیز به شکل زنده و پویا به حیات خود ادامه می دهد. هدف این مقاله، این است که علاوه بر گذری مختصر بر نقد کهن الگویی و بیان جایگاه آرکی تایپ منجی در میان کهن الگوها، به بحث در مورد نقش این آرکی تایپ در شعر فروغ بپردازد و تاثیر آن را در ذهن و زبان فروغ فرخزاد مورد بررسی قرار دهد. روش پژوهش حاضر، روش توصیفی ست و یافته های این مقاله نشان می دهند که فروغ فرخزاد در برخی از مقاطع زندگی خود تحت تاثیر کهن الگوی منجی قرار گرفته و در برخی از مقاطع نیز درگیر ناامیدی و یاس فلسفی ست و نیاز به منجی را حس نمی کند.

کلیدواژه ها:

کهن الگو ، یونگ ، منجی ، فروغ فرخزاد