مهناز ظفری - گروه زراعت و اصلاح نباتات، دانشکده کشاورزی، دانشگاه محقق اردبیل
علی عبادی - گروه زراعت و اصلاح نباتات، دانشکده کشاورزی، دانشگاه محقق اردبیل
سدابه جهانبخش گده کهریز - گروه زراعت و اصلاح نباتات، دانشکده کشاورزی، دانشگاه محقق اردبیل

چکیده          کمبود آب یکی از مهمترین تنش­های محیطی است که رشد و تولید محصول را به طرز نامطلوبی تحت تاثیر قرار می­دهد و  استفاده از قارچ­های میکوریز و باکتری­های همزیست می­توانند نقش مهمی در مقاومت به خشکی داشته باشند. بنابراین پژوهشی به صورت فاکتوریل در قالب طرح بلوک­های کامل تصادفی با سه تکرار در  گلخانه دانشگاه محقق اردبیلی در سال ۱۳۹۰ انجام شد. تیمار­های آزمایش شامل تنش خشکی در سه سطح %۳۵­، %۵۵­ و%۷۵­ ظرفیت زراعی (Field Capacity) و تلقیح بذور یونجه همدانی با قارچ میکوریزی گونه  Glomus mosseae ، باکتری Sinorhizobium meliloti  ، تلقیح مخلوط و شاهد (عدم تلقیح) بودند. نتایج نشان داد که در تنش شدید، میزان پرولین، قندهای محلول و کارایی مصرف آب به ترتیب µmol/g FW ۶۵/۲،  mg/g FW۲۱/۲، g/kg ۱/۱  نسبت به شاهد افزایش یافته بود، در حالی که غلظت نیتروژن، عملکرد کوانتومی، پروتئین محلول، آب نسبی برگ و پتانسیل اسمزی به ترتیب با مقادیر %۵۷/۰، ۱۶/۰، mg/g FW ۸/۰، %۸۱/۲۷ وbar ۶/۰-  کاهش یافتند. دربین تیمارهای تلقیحی، حداکثر و حداقل مقادیر میانگین پروتئین محلول (mg/g FW ۱۷/۵، ۵۶/۲)، قند محلول (mg/g FW ۶۱/۴، ۵۵/۳)، پرولین ( µmol/g FW ۸/۵، ۸۳/۲)، آب نسبی برگ (% ۶۱/۸۱، ۱۲/۷۰) ، غلظت نیتروژن (%۸۱/۳، ۶۶/۲)، کارایی مصرف آب (g/kg۸۶/۰، ۰۵۷/۰) به ترتیب به تلقیح مخلوط و شاهد تعلق داشتند، در حالی که کمترین مقدار پتانسیل اسمزی (bar ۴۱/۱-) به تلقیح مخلوط و بیشترین مقدار (bar ۰۶/۱-)  به شاهد تعلق داشت. عملکرد کوانتومی بین تیمارهای تلقیحی تفاوت معنی­داری نشان نداد.

باکتری همزیست, تنش کم­آبی, قارچ میکوریزی, متابولیت­های سازگاری, یونجه