سعید شرفی - عضو هیات علمی گروه علوم و مهندسی محیط زیست دانشگاه اراک، اراک، ایران
مهدی محمدی قلعه نی - گروه علوم و مهندسی آب، دانشکده کشاورزی و محیط زیست، دانشگاه اراک، اراک، ایران.

رویدادهای خشکسالی در مناطق خشک و نیمه خشک به دلیل تاثیرات گسترده و پرهزینه ای که در بخش های مختلف اقتصادی و محیط زیست دارند، از اهمیت بالایی برخوردار است. در سال های اخیر اثرات این پدیده طبیعی به ویژه بر محصولات دیم بسیار مشهود بوده است. در این مطالعه اثرات خشکسالی بر دو محصول استراتژیک دیم ایران (گندم و جو) مورد ارزیابی قرار گرفت. از آنجایی که بخش کشاورزی در برابر تغییرات اقلیمی آسیب پذیر است، شناسایی مناسب ترین ابزار به منظور نظارت بر تاثیر اقلیم بر عملکرد محصولات کشاورزی بسیار مهم می باشد. بنابراین ارزیابی اثرات شاخص های خشکسالی موثرترین ابزار می باشد. شاخص های مختلف خشکسالی برای ارزیابی تاثیر خشکسالی بر عملکرد گندم و جو دیم در ایران استفاده شده است، که شامل؛ شاخص بارش استاندارد (SPI)، شاخص استاندارد تبخیر و تعرق بارش (SPEI)، شاخص استاندارد رطوبت خاک دو لایه بالایی (SSI۱ و SSI۲)، شاخص خشکسالی استاندارد دومتغیره شامل؛ MSDI۱ بر اساس بارش و تبخیروتعرق مرجع (P&ETref)، MSDI۲ بر اساس بارش و رطوبت خاک در لایه اول خاک (P&SM۱) و MSDI۳ بر اساس بارش و رطوبت خاک در لایه دوم خاک (P&SM۲) بودند. دو مجموعه از داده های عملکرد محصول در مقیاس های مکانی و دوره های زمانی مختلف در تجزیه وتحلیل استفاده شد. نتایج نشان داد که شاخص های خشکسالی محاسبه شده در مقیاس های زمانی مختلف SPI وSPEI بیشترین همبستگی را با عملکرد گندم و جو دیم به ترتیب در اقلیم های نیمه خشک (۷/۰ و ۷۷/۰)، خشک (۶۸/۰ و ۶۴/۰)، خیلی خشک (۶۳/۰ و ۶۱/۰) و مرطوب (۶۴/۰ و ۵۲/۰) داشتند. هم چنین نتایج نشان داد که الگوهای مختلف واکنش عملکرد گیاهان به خشکسالی بسته به اقلیم، دوره سال و مقیاس زمانی خشکسالی رخ می دهد. پاسخ های متفاوت در سراسر کشور مربوط به فصل و مقادیر متغیرهای مختلف اقلیمی بود.

تبخیروتعرق مرجع, تغییرات اقلیمی, خلاء عملکرد, دیم کاری, شاخص های چندمتغیره