ناهیده رضائی - فارغ التحصیل دکتری معماری اسلامی، دانشگاه هنر اسلامی تبریز
رحمت محمدزاده - دانشیار گروه معماری، دانشگاه تبریز

امروزه در نقاط مختلف جهان، اقوام، ملل و کشورها تلاش می کنند که پیشینه های تاریخی و تمدنی خود را معرفی و به عنوان داشته های ارزشمند در حافظه جهانی ثبت نمایند چراکه آفرینش منظر فرهنگی ، حاصل سالها تجربه جهانی در امر حفاظت های گوناگون موضوعات فرهنگی ، طبیعی و دانش و دربرگیرنده شواهدی ارزشمند درباره منشا، تدوین و توسعه فرهنگ است . در این میان آثار تمدنی کشور ما به ویژه در عرصه معماری و شهری ، نمونه های گرانسنگی را در خویش ثبت نموده که بسیاری از آنها هنوز آنچنان که بایسته است معرفی نشدهاند؛ تعداد زیادی از میان رفته و یا به سرعت درحال نابودی هستند. در پژوهش حاضر به معرفی منظر فرهنگی روستاهای دستکند استان آذربایجانشرقی ، پرداخته می شود. این مطالعه در دو بخش بررسی کتابخانه ای و مطالعات میدانی انجام می پذیرد. با توجه به بررسی های انجام گرفته در محدوده مورد مطالعه ، آثار دست کند را می توان بسته به نوع بستر طبیعی ، به دو دسته کلی تقسیم نمود: ۱- مجموعه های شکل گرفته بر روی زمین که شامل دو بخش می تواند باشد: الف - آثار ایجاد شده در توده های طبیعی جدا از هم : مثل روستاهای کندوان، لیقوان. ب- آثار ایجاد شده در دیواره کوهستان و صخرهها به صورت پیوسته : مثل مسجد و خانه های صخرهای مجارشین ، چراغیل ، حمام کردآباد و کهنمو، کرانهای روستای اربط ، مسجد عنصرود. ۲- سکونت گاههای شکل گرفته در دل بستر طبیعی : مانند روستای حیله ور، معبد مهر بادامیار و ینگجه . لذا در پژوهش حاضر سعی شده با تبیین و تعریف روستاهای دست کند و ارزشمند، در معرفی ، حفظ و صیانت این روستاهای منحصر بفرد به عنوان یک منظر فرهنگی ، ثروت ملی و هویت فرهنگی - اجتماعی ، موثر واقع شود. در این راستا بازآفرینی این مجموعه ها بسیار مهم می نماید. یکی از راهکارها، می تواند بازآفرینی مبتنی بر استراتژی و توسعه گردشگری باشد که در سه بخش مرمت و نوسازی ، بعد اجرایی و برنامه ریزی طراحی مطرح می گردد.

منظر فرهنگی ، روستا، معماری دست کند، توسعه گردشگری ، آذربایجان شرقی