مائده هدایتی فرد - دکتری شهرسازی، دانشکده معماری و شهرسازی، دانشگاه علم و صنعت ایران، تهران، ایران.
رضا خیرالدین - دانشیار، دانشکده معماری و شهرسازی، دانشگاه علم و صنعت ایران، تهران، ایران

دخالت عوامل چندگانه، به پیچیدگی کوشش های برنامه ریزی برای برقراری توازن میان خواست ها و منابع می انجامد. بی تردید، این امر در زمین های با ارزش محیط طبیعی اهمیتی دوچندان می یابد. زیرا، با افزایش مطلوبیت محیطی، تقاضا برای استقرار فعالیت های گوناگون انسانی افزایش یافته و ضمن مواجهه با کمبود منابع با ارزش محیطی، کوشش های برنامه ریزانه با تنش های بیشتری برای تامین خواست عمومی و نگهداشت میراث طبیعی به جای مانده، رو به رو می شوند. این چالش، گاه در قالب فضاهایی بازنمون می شود که در جلوه های کالبدی، فضای انحصاری به شمار می روند. از آن خود ساختن فضاهای عمومی-همچون زمین های ساحلی و یا زمین های با ارزش ملی- به ویژه در نواحی ساحلی پیراشهری، جریانی است که هم در کشورهای بیشتر توسعه یافته و هم در جوامع کمتر توسعه یافته قابل مشاهده است. در شرایطی که در ظاهر امر، این فرایند در تمامی جوامع یکسان جلوه می کند، در چرایی زمینه ای این پدیده اما، سازوکارهای مولد و محرک شکل دهنده، رفتاری متمایز دارند. پژوهش حاضر می کوشد به پرسش چرایی تولید فضاهای انحصاری پاسخ دهد و سازوکارهای مولد این نوع فضا را تبیین کند. با اختیار رویکرد تفسیرباوری انتقادی و با به کارگیری روش نظریه زمینه ای ساخت باور، یافته ها نشان دهنده نقش شش انگاشت کلیدی شامل «کاستی در چارچوب نهادی رسمی»، «تعارض قدرت»، «اقتصاد سیاسی غیرمولد»، «فرهنگ پشتیبان انحصار»، «ساختار فضایی مولد انباشت بهره» و «بهره جویی توده ای» در سازوکارهای شکل گیری فضای انحصاری در نواحی ساحلی پیراشهری مورد مطالعه است که برون داد آن، ویران گری محیطی در قالب جدائی گزینی فضایی، افت کیفیت فضایی درون شهری، تخریب منابع و چشم اندازهای طبیعی و غیره بازنمون شده است.

تولید فضا, فضای انحصاری, نواحی ساحلی پیراشهری, نظریه زمینه ای, کرانه جنوبی دریای کاسپین