قورخانه: کارخانه صنعت و هنر (نگاهی به کارکردهای هنری قورخانه در عصر قاجار)

قورخانه از دوره صفوی، بخش مهمی از تشکیلات و بیوتات حکومتی بوده و در دوره قاجار نیز ادامه داشته است. در این تشکیلات حکومتی، امور مربوط به ساخت وساز ابزارآلات و ادوات جنگی انجام می­ گرفته است اما از دوره قاجار و به دستور ناصرالدین شاه، عملکرد قورخانه متفاو ت­ تر از قبل می­شود. به امر وی ساختمان قورخانه در ضلع شمالی ارگ سلطنتی، حد فاصل میدان توپخانه، خیابان مریضخانه(سپه) و جلیل آباد(خیام) بنا می­ شود. این ساختمان شامل کارگاه ­ها و کارخانه­ های متعددی بوده که با عنوان "قورخانه مبارکه" و ذیل یک "وزارتخانه" اداره شده و مورد توجه و حمایت مستقیم پادشاه بوده است. امروزه از ساختمان قدیم، فقط سردر آجری و بخشی از دیوار باقی مانده و بقیه به ایستگاه مترو تبدیل شده است. در اهمیت قورخانه باید خاطرنشان کرد که این تشکیلات منحصر به وجه نظامی ­اش نبوده بلکه تاثیرش در عرصه هنر نیز مشهود است. این پژوهش، عملکرد قورخانه را بررسی کرده و پاسخگوی این سوال است که آیا قورخانه منحصرا کارخانه تولید جنگ­ افزار بوده یا محصولات دیگری نیز داشته که بتوانند در زمره آثار هنری قرار گیرند؟این مقاله برای اولین ­بار با روش تحلیلی تاریخی، به موضوع تولیدات آثار هنری در قورخانه می ­پردازد. بررسی مدارک و اسناد تاریخی، و نمونه ­های موجود، این یافته را تایید می ­کند که متاثر از جریان­ های اثرگذار صنعت غرب، قورخانه مهم­ ترین کارگاه بزرگ و مجهز صنعت و هنر در آن دوران بوده که علاوه بر ساخت تجهیزات جنگی مانند توپ، تفنگ و...، تولیدات با ارزش زیبایی­ شناسانه و هنری از جمله انواع مجسمه ­ها، درهای بزرگ ریخته ­گری­ شده فلزی و آثار چوبی و بلورجات و موارد متنوع دیگر نیز داشته است.

کلیدواژه ها:

قاجار ، قورخانه ، مجسمه سازی ، ریخته گری ، صنعت ، هنر