محمود خسروی - دانشیار/گروه جغرافیای طبیعی و اقلیم شناسی ،دانشکده جغرافیا و برنامه ریزی محیطی، دانشگاه سیستان و بلوچستان، زاهدان، ایران

دریاچه های هامون به عنوان یکی از ناپایدارترین پهنه های آبی دنیا، از سالی به سال دیگر نوسانات شدیدی را نشان می دهند. قرارگیری منطقه منحصر به فرد تالاب هامون در دشت سیستان، اهمیت زیست محیطی خاصی را به آن بخشیده است و براساس کنوانسیون رامسر منطقه هامون به عنوان یک تالاب بین المللی از ارزش های اکولوژیکی خاصی برای جهانیان برخوردار است. در این مقاله رابطه فضایی زمانی تغییرات آبهای سطحی و پایداری دریاچه های هامون و گودرزه از دوره ۱۹۷۲ تا ۲۰۰۴ با استفاده داده های سنجش از دور (تصاویر ماهواره های لندست سنجنده ها ی MSS ،TM و ETM+ و ماهواره IRS هند سنجنده های LISS-I و LISSII) بر اساس میزان ورودی آب هیرمند، پریان مشترک و رود سیستان مورد تحلیل قرار گرفته است. ورودی رودخانه هیرمند و شعبات آن در طی دوره آماری تحلیل و نقش آن در تغییرات سطح دریاچه ها آشکارسازی شد. سپس با توجه به رژیم رودخانه، تصاویر ماهواره ای محدوده دشت سیستان در طی دوره مورد مطالعه در دو نوبت پرآبی و کم آبی مورد مقایسه قرار گرفت. عمق آب، وسعت دریاچه ها و پوشش گیاهی دشت سیستان در یک دیدگاه سیستمی با استناد به این شواهد و با استفاده از عناصر اصلی تفسیر، تصاویر به روش اپتیکی تحلیل گردید. با استفاده از داده های ماهواره Topax/Poseidon Jason تغییرات پهنه آبی هامون پوزک طی دوره بحرانی خشکسالی تعیین و در نهایت مشخص گردید. این داده ها که شامل ۲۸۹ اندازه گیری ارتفاع سطح دریاچه در طی یک دوره ۱۰ ساله می باشد، نشان داد در ۸۰ درصد موارد سطح دریاچه خشک و کم آب بوده است.نتایج نشان دهنده وابستگی شدید پایداری فضایی-زمانی هامون ها به ورودی آب هیرمند می باشد.ناپایدارترین پهنه هامون هیرمند و پایدارترین آنها هامون پوزک تشخیص داده شد. واکنش گودزره نسبت به خشکسالی های هیدرولوژیک کمتر از سایر پهنه های آبی بوده است.با توجه به عمق کم منابع آب و وابستگی شدید پهنه های آبی به ورودی هیرمند و مخازن احداث شده در مسیر آن، متاسفانه طی خشکسالی های اخیر تغییرات غیرقابل بازگشتی در پوشش زمین(Land Cover) این پهنه های باارزش ایجاد گردیده که برای حفظ تعادل هیدرواکولوژیک و جبران خسارات  به این اکوسیستم آسیب پذیر به سالیان بیشتری ورود آب در حد نرمال نیاز است.

ناپایداری هامون ها, دشت سیستان, رود هیرمند, سنجش از دور, خشکسالی های هیدرولوژیک