تدوین مدل مفهومی خرد براساس منابع اسلامی: تحلیل داده بنیاد

پژوهش حاضر در پی دستیابی به تدوین مدل مفهومی خرد اسلامی و بررسی میزان روایی آن به سه روش معناشناسی زبانی، روش کیفی داده بنیاد و روش توصیفی زمینه‎‎یابی بود. با تشکیل حوزه معنایی خرد در لغت و روان‎شناسی، ۲۳ مفهوم اولیه مشیر به خرد در منابع اسلامی شناسایی شد. نتایج حاصل از «بررسی روایی محتوایی» در این مرحله به حذف چهار مفهوم و باقی ماندن نوزده مفهوم دیگر انجامید. در بخش «جمع‎آوری مستندات»، نتایج حاصل از جستجوی داده‎های مرتبط با مفاهیم نوزده‎گانه، بالغ بر ۲۱۴۹ داده بود که در دو مرحله ضعف کتاب و عدم ارتباط مفهومی غربال شدند. حاصل غربالگری، حذف ۱۰۳۹ مستند و باقی ماندن ۱۱۱۰ داده اسلامی و درنهایت دوازده مفهوم برای مدل پردازی بود. این مفاهیم شامل عقل، حکمت، تمییز، معرفت، علم، پردازش ذهنی، فهم، بصیرت، فراست، کیاست، فقه، فطانت و ذکاوت بودند که به شیوه نظریه کیفی داده بنیاد در چهار مرحله کدگذاری تحلیل شدند. با استفاده از نمونه‎گیری هدفمند، ۱۲۷۶ کد باز اولیه، ۳۴۴ کد باز متمرکز، ۸۴ کد محوری و ۱۹ مقوله هسته‎ای شناسایی شد. نسبت‎سنجی میان مقوله‎های هسته‎ای و عرضه دوباره آنها به مستندات نشان داد، خرد اسلامی از ده مولفه مفهومی شامل دانش، تمییز، پردازش ذهنی، مهار، اتقان در عمل، کیاست، فراست، بصیرت، فقاهت و تیزفهمی تشکیل شده است. این مولفه‎ها توسط یازده کارشناس ارزیابی و با استفاده از «شاخص روایی محتوایی(CVI)» تحلیل شد. کارشناسان روایی مولفه‎ها را نیز مطلوب ارزیابی کردند.

کلیدواژه ها:

خرد ، حکمت ، عقل ، مدل مفهومی ، روان‎شناسی اسلامی ، نظریه داده بنیاد