سیدحمیدرضا صادقی - Department of Watershed Management Engineering, Faculty of Natural Resources and Marine Sciences, Tarbiat Modares University, Noor, Iran
مصطفی ذبیحی سیلابی - Department of Watershed Management Engineering, Faculty of Natural Resources and Marine Sciences, Tarbiat Modares University, Noor, Iran
آزاده کاتبی کرد - Department of Watershed Management Engineering, Faculty of Natural Resources and Marine Sciences, Tarbiat Modares University, Noor, Iran
رئوف مصطفی زاده - Department of Range & Watershed Management, Mohaghegh Ardabili University, Ardabil, Iran

چکیده مبسوط مقدمه و هدف: ارزیابی اثر اقدامات مدیریتی مبتنی بر قابلیت اراضی در مناطق اولویت دار به منظور حفظ منابع طبیعی و جلوگیری از اثرات نامطلوب وقایع بارشی در راستای مدیریت جامع منابع آبخیز ضروری است. درعین حال از تغییرات سریع و نابجای کاربری اراضی جلوگیری کرده و منجر به ارتقای خدمات بوم سازگان می شود. باوجوداین، ارزیابی اثر اقدامات مدیریتی بر تغییرات فرسایش خاک طی رگبارهای متعدد با تمرکز بر زیرآبخیزهای اولویت دار، کم تر موردتوجه قرارگرفته است. از همین رو پژوهش حاضر باهدف برآورد و تحلیل پویایی فرسایش خاک رگبار تحت تاثیر اقدامات مدیریتی مبتنی بر قابلیت اراضی در زیرآبخیزهای اولویت دار حوزه آبخیز گلازچای انجام شد. مواد و روش ها: برای دست یابی به اهداف پژوهش حاضر، ابتدا با توجه به نتایج روش الگوریتم امتیازدهی Borda زیرآبخیزهای اولویت دار با مساحت نسبی حدود ۳۴ درصد مشخص شدند. سپس تغییرپذیری فرسایش خاک در ۳۸ رگبار به وقوع پیوسته در سال های اخیر قبل و بعد از اعمال قابلیت اراضی در زیرآبخیزهای مذکور و هم چنین آبخیز با استفاده از رابطه جهانی هدررفت خاک اصلاح شده ارزیابی شد. یافته ها: نتایج نشان داد میزان فرسایش خاک رگبارهای مطالعاتی در محدوده ۰/۰۱۲ تا ۰/۰۲۸ تن بر هکتار بر رگبار متغیر است. بااین حال با لحاظ اقدامات مدیریتی مبتنی بر توان بوم شناختی در زیرآبخیزهای اولویت دار میزان فرسایش خاک تمامی رخدادهای مطالعاتی در خروجی حوزه آبخیز در حدود هفت تا ۱۴ درصد و در خروجی زیرآبخیزهای اولویت دار در اغلب رگبارهای موردمطالعه در حدود دو تا ۳۴ درصد کاهش داشته است. با این حال انجام قابلیت اراضی در اواخر زمستان و اوایل بهار باعث افزایش میزان فرسایش خاک نسبت به شرایط اولیه در زیرآبخیزهای میلان ۱، میلان ۲ و گزن ۱ در حدود دو الی شش درصد بوده است که می توان آن را با تراکم کم پوشش گیاهی در زمان وقوع رگبارهای مذکور مرتبط دانست. هم چنین نتایج نشان داد بیش ترین میزان کاهش فرسایش خاک در رخدادهای با میزان بارندگی پنج تا هشت میلی متر اتفاق افتاده و اثرگذاری اقدامات مدیریتی در رخدادهای بیشینه کم تر از رخدادهای متوسط بوده است. نتیجه گیری: نتایج پژوهش حاضر نشان داد در صورت انجام اقدامات مدیریتی اصلاح کاربری در سطح شش درصد از زیرآبخیزهای اولویت دار، فرسایش خاک حاصل از رگبارهای مطالعاتی در خروجی حوزه آبخیز حدود ۱۴ درصد کاهش خواهد یافت. یافته های این پژوهش می تواند الگوی مدیریتی مناسب برای برنامه ریزان و سیاست گذاران، در راستای اعمال سناریوهای مدیریتی در مناطق با اولویت بالا را ارائه نماید.

Effective Watershed Management, Erosion Behavior, Land Capability, Land Suitability, Storm Scale, استعداد اراضی, توان بوم شناختی, رفتار فرسایشی, مدیریت موثر آبخیز, مقیاس رگبار