زهرا امیریان چلان - گروه زراعت، دانشکده کشاورزی، دانشگاه تبریز
عادل دباغ محمدی نسب - گروه اکوفیزیولوژی گیاهی، دانشکده کشاورزی، دانشگاه تبریز
روح اله امینی - گروه اکوفیزیولوژی گیاهی، دانشکده کشاورزی، دانشگاه تبریز
محمدرضا ساریخانی - گروه علوم و مهندسی خاک، دانشکده کشاورزی، دانشگاه تبریز

به منظور بررسی اثر سطوح مس و کاربرد کودهای زیستی و شیمیایی بر صفات مورفولوژیکی، اجزای عملکرد و عملکرد دانه ماش (.Vigna radiata L) آزمایشی به صورت فاکتوریل بر پایه طرح بلوک‎های کامل تصادفی با سه تکرار اجرا شد. فاکتور اول غلظت مس در چهار سطح شامل صفر، ۵۰ ، ۱۰۰ و ۲۰۰ میلی‎گرم بر کیلوگرم خاک و فاکتور دوم کاربرد کود­­­­­­ شیمیایی و کودهای زیستی شامل باکتری ریزوبیوم Sinorhizobium meliloti و قارچ شبه­میکوریز Piriformospora indica، به صورت منفرد و تلفیق آنها باهم و همچنین شاهد بدون کود بودند. نتایج نشان­داد که صفات مورفولوژیک شامل ارتفاع­ بوته، تعداد و سطح برگ تحت تاثیر غلظت بالای مس در خاک کاهش یافتند و با کاربرد  P. indica میزان آنها در بیشترین حد بود. بیشترین وزن­خشک اندام­هوایی و ریشه برای سطح mg.kg-۱۵۰­ مس به دست آمد. کاربرد کود­­­­­­ شیمیایی ، P. indica و S. meliloti باعث افزایش وزن­خشک ریشه نسبت به سایر تیمارهای کودی شدند. بالاترین عملکرد دانه (۰۴۵/۱­گرم) با کاربرد کود­­­­­­ شیمیایی در تیمار عدم آلودگی مس حاصل شد. تیمارهای کودی بر تعداد نیام اثر معنی­داری نداشتند ولی کاربرد تلفیقی قارچ و باکتری باعث افزایش تعداد دانه در نیام شد. کاهش معنی­دار صفات مورد مطالعه در اثر غلظت بالاتر مس نشان­دهنده آنست که ماش گیاهی حساس به تنش آلودگی مس می­باشد. مقایسه میانگین ترکیبات تیماری نشان­داد که کاربرد کود­­­­­­ شیمیایی و P. indica در غلظت­های پایین سبب افزایش تحمل گیاه در برابر سمیت مس شدند و در مقابل در غلظت­های بالا استفاده از S. meliloti منجر به تحمل بهتر سمیت مس نسبت به سایر تیمارها گردید.

گیاه­پالایی, کود­ زیستی, سطح برگ, شبه میکوریز, ریزوبیوم, ماش