موسی عابدینی - دانشیار دانشگاه محقق اردبیلی، اردبیل، ایران
فریبا کرمی - دانشیار دانشگاه تبریز، تبریز، ایران
نادر سرمستی - دانشجوی دکتری جغرافیای طبیعی (ژئومورفولوژی)، دانشگاه محقق اردبیلی، اردبیل، ایران

کلان ­شهر تبریز در حریم گسل فعال تبریز قرار دارد و از بخش انتهایی حوضه های آبریز گماناب چای و ورکش چای در شمال شهر نیز عبور می کند. پژوهش حاضر، با استفاده از شاخص های ژئومورفیک، تکنیک سنجش از دور و GIS به بررسی فعالیت های تکتونیکی این گسل در محدوده­ی کلان­ شهر تبریز می پردازد. بدین منظور شاخص های ژئومورفیک شامل تراکم زهکشی، نسبت انشعاب، نسبت شکل حوضه، عدم تقارن حوضه، تقارن توپوگرافی معکوس، انتگرال هیپسومتری، سینوسی جبهه­ی کوهستان، سینوسی رودخانه، نسبت پهنای کف دره به ارتفاع دره، گرادیان طولی رود و شاخص ارزیابی نسبی تکتونیکی فعال به عنوان ابزار های مدلی و مفهومی استفاده شد. تصویر ماهواره ای سنجنده­ی ASTER، نقشه­ی زمین شناسی، مدل رقومی ارتفاع و نرم افزارهای ENVI۴.۸ و ArcGIS۱۰.۲ دیگر ابزارهای فیزیکی این پژوهش است. طبق نتایج، مقادیر کمی شاخص های تراکم زهکشی ۵۱/۰ و ۵۷/۰، نسبت انشعاب ۲ و ۱/۲، نسبت شکل حوضه ۲/۲ و ۸/۱، عدم تقارن حوضه ۷/۳۹ و ۲/۲۳، تقارن توپوگرافی معکوس ۳۶/۰ و ۵۹/۰، انتگرال هیپسومتری ۲۸/۰ و ۳۹/۰، سینوسی جبهه کوهستان ۴/۱ و ۹۳/۰، سینوسی رودخانه ۱/۱ و ۳/۱، پهنای کف دره به ارتفاع دره ۰۸/۱ و ۲/۱، گرادیان طولی رود ۱۲۰۲ و ۳۱۸ به ترتیب برای حوضه های آبریز گماناب چای و ورکش چای به دست آمد. بر اساس شاخص ارزیابی نسبی تکتونیک فعال، حوضه های آبریز گماناب چای و ورکش چای به ترتیب با مقادیر عددی ۹/۱ و ۷/۱ دارای حرکات تکتونیکی زیاد هستند. نتایج شاخص های مورد بررسی، حاکی از تاثیرپذیری مورفولوژی حوضه های آبریز گماناب چای و ورکش چای از حرکات تکتونیکی گسل تبریز است. با پردازش داده های ماهواره ای شواهد تکتونیکی گسل تبریز همچون انحراف آبراهه آجی چای، پرتگاه گسل و پدیده­ی عدسی شکل در محدوده­ی کلان­ شهر تبریز نیز تفسیر شدند. نتایج به دست آمده با شواهد میدانی منطقه تایید گردید. بنابراین، کلان­ شهر تبریز از نظر حرکات تکتونیکی در یک منطقه­ی مخاطره آمیز واقع شده است.

گسل تبریز, شاخص های ژئومورفیک, سنجش از دور و GIS, گماناب چای, ورکش چای