عقیل مددی - دانشیار گروه جغرافیای دانشگاه محقق اردبیلی
ابراهیم بهشتی جاوید - دانشجوی دکتری ژئومورفولوژی دانشگاه محقق اردبیلی
محمدحسین فتحی - دانشجوی دکتری ژئومورفولوژی دانشگاه محقق اردبیلی

محیط­های رودخانه­ای به­دلیل وجود شرایط مناسب زیستی مانند وجود خاک حاصل­خیز و آب در دسترس، همواره مورد توجه انسان­ها بوده است. این محیط­ها از نظر فعالیت­های فرسایشی از مناطق پویا و فعال هستند. شناخت شرایط فرسایش کناری، ترک بستر، تغییرات رخ داده در بستر جریان، الگوی رودخانه و مواردی از این قبیل می­توانند کمک مهمی در مدیریت این عرصه از طبیعت باشند. در این پژوهش سعی کرده­ایم که با استفاده از تصاویر ماهواره­ای (لندست) و داده­های توپوگرافیک و زمین­شناسی تغییرات مورفولوژیکی رخ داده در دو بخش مکانی از بستر زرینه­رود (جیغاتو) را بررسی و ارزیابی کنیم. نرم­افزارهای  ArcGISو ENVI از مهم­ترین ابزارهای مورد استفاده در تحقیق بودند که جهت آماده­سازی و استخراج داده­ها مورد استفاده قرار گرفتند. طبق نتایج به­دست آمده از پژوهش قسمت دوم از منطقه مورد مطالعه که در یک منطقه دشتی واقع شده است، به­شدت تحت تاثیر گسل­ها قرار دارد و روند کلی جریان رودخانه در چندین نقطه به ناچار تغییر مسیر داده، از مسیر گسل پیروی کرده است. هم­چنین الگوی رودخانه در بخش­هایی که تحت تاثیر گسل قرار گرفته­اند، به­صورت مستقیم و در مواردی از نوع سینوسی است. در حالی­که در سایر بخش­ها الگوی عمومی رودخانه از نوع پیچان­رودی است. در سه دوره زمانی مورد مطالعه در هر دو بخش مکانی ۱ و ۲ از مساحت بستر رودخانه کاسته شده است. به­گونه­ای که مساحت بستر رودخانه از ۵/۶ کیلومترمربع به ۴۳/۵ کیلومترمربع در بخش ۱ و از ۱۹/۶ کیلومتر به ۸۷/۴ کیلومترمربع در بخش ۲ کاسته شده است. میزان فرسایش کناره­ای در بخش ۱ بین سال ۱۹۷۵ تا ۱۹۸۹ حدود ۴/۲ کیلومترمربع و بین سال­های ۱۹۸۹ تا ۲۰۱۰ حدود ۴۴/۲ کیلومترمربع است. این مقدار برای بخش دوم به­ترتیب ۲ و ۴۹/۱ کیلومترمربع است. در مقابل این تخریب بخش­های زیادی از رودخانه نیز به­دلیل تغییر مسیر و جابه­جایی بستر خشک شده و یا به­صورت دریاچه­های مئاندری در حواشی رودخانه باقی مانده است که برای سال­های ۱۹۷۵ تا ۱۹۸۹ و ۱۹۸۹ تا ۲۰۱۰ به­ترتیب برابر با ۴۴/۳ و ۴۸/۲ کیلومترمربع در بخش ۱ و برای بخش ۲ ۲۹/۳ و  ۵۲/۱ کیلومترمربع است.

تغییرات مورفولوژیکی, فرسایش کناره ای, تغییر بستر, زرینه رود