محمد کیوانفر - دانشجوی دکتری فلسفه و کلام اسلامی، دانشکده الاهیات و معارف اسلامی، دانشگاه تهران، تهران، ایران
حسن ابراهیمی - دانشیار گروه فلسفه و کلام اسلامی، دانشکده الاهیات و معارف اسلامی، دانشگاه تهران، تهران، ایران
محمدرضا بیات - استادیار فلسفه دین، دانشکده الاهیات و معارف اسلامی، دانشگاه تهران، تهران، ایران

تعریف تجربه عرفانی و دینی و نیز نسبت میان آنها همواره از مسائل مطرح نزد عرفان/دین پژوهان بوده است. به دلیل گونا گونی تجارب موسوم به عرفانی و دینی و نیز به دلیل ابهام موجود در دو اصطلاح «دین» و «عرفان»، با تعاریف متنوعی از این تجارب مواجهیم و مطرح کردن تعریف اجماعی دشوار است. یکی از تلاش کنندگان در این زمینه، جروم گلمن، فیلسوف دین و عرفان پژوه معاصر، است. گلمن با طرحی ابتکاری تجارب عرفانی و دینی را به چهار دسته تقسیم می کند: تجربه عرفانی عام، تجربه عرفانی خاص، تجربه دینی عام، و تجربه دینی خاص. او جداگانه هر یک از این اصطلاحات را تعریف، و برای هر چه روشن ترشدن آنها نمونه های بارزی برای هر کدام ذکر می کند. در این مقاله، ابتدا دیدگاه او را گزارش، و سپس بررسی و ارزیابی می کنیم. از نظر ما، به رغم اینکه دیدگاه ابتکاری گلمن وجوه مثبتی دارد، اما در نهایت تعریفی پیشنهادی است که نه به لحاظ توصیفی جامعیت دارد و نه می تواند مشکلات پیش رو در حوزه ویژه ای که وی به آن اهتمام دارد، یعنی فلسفه، را به طور کامل رفع کند.

اخوان الصفا, حروفیه, ساختار فکری, کنش سیاسی و دینی