فریبرز عباسی - استاد موسسه تحقیقات فنی و مهندسی کشاورزی، سازمان تحقیقات، آموزش وترویج کشاورزی، کرج
علی شینی دشتگل - کارشناس ارشد آبیاری و زهکشی، موسسه تحقیقات و آموزش نیشکر و صنایع جانبی خوزستان، اهواز

مشکل عمده روش­های آبیاری سطحی، پایین بودن بازده کاربرد آب در مزرعه است که به­طور عمده از ضعف مدیریت آبیاری ناشی می­شود. با توجه به هزینه زیاد سامانه­های آبیاری تحت­فشار و محدودیت کاربرد در برخی شرایط خاص، بهبود و اصلاح روش­های آبیاری سطحی ضروری است. این تحقیق، با هدف ارزیابی وضعیت موجود مدیریت آبیاری جویچه­ای، شناخت نقاط ضعف و روش­های بهبود مصرف آب در اراضی چهار کشت و صنعت دهخدا، امیرکبیر، حکیم فارابی و کارون اجرا شده است. در این تحقیق مقدار آب مصرفی، عوامل برنامه­ریزی آبیاری، بازده کاربرد آب آبیاری و یکنواختی توزیع آب در مزارع تحت مطالعه ارزیابی شده است. در مجموع ۳۷ مورد ارزیابی در مراحل مختلف دوره رشد نیشکر در کشت و صنعت­های مورد نظر انجام شده است. در هر یک از مزارع مورد مطالعه، بافت خاک، چگالی ظاهری، زمان­های پیشروی و پسروی، دبی ورودی، رطوبت خاک (قبل و بعد از آبیاری)، دو نقطه از منحنی مشخصه رطوبتی، شیب و مقطع هندسی جویچه­ها و مدت زمان آبیاری اندازه­گیری شده است. نتایج نشان داد که دور آبیاری در مزارع مورد مطالعه کوتاه، مدت زمان آبیاری طولانی و مصرف آب در اغلب مزارع ارزیابی شده بیش­تر از مقدار آب مورد نیاز است. رطوبت خاک قبل از آبیاری در عمق­­های ۶۶-۳۳ و۱۰۰-۶۶ سانتی­متر و گاه در عمق ۳۳-۰ سانتی­متر در اغلب مزارع مورد مطالعه نزدیک به رطوبت ظرفیت زراعی مزرعه (FC) و یا بیش­تر از آن بود. عمق ناخالص آب داده شده از ۷۰ تا ۳۱۹ میلی­متر و بازده کاربرد در مزارع مورد مطالعه از ۷ تا ۱۰۰% متغیر و متوسط آن در مزارع ارزیابی شده ۵/۴۲% بود. بر خلاف بازده کاربرد، یکنواختی توزیع آب در همه مزارع تحت مطالعه زیاد و متوسط آن حدود ۹۲% بود. تلفات آب در مزارع به­طور عمده ناشی از نفوذ عمقی بود.

بازده کاربرد, تلفات آب, مدیریت آبیاری, نیشکر, یکنواختی توزیع