تکامل خاک در سطوح مختلف ژئومورفیک یک نیمرخ ارتفاعی-اقلیمی در جنوب شرق اردبیل

تکامل خاک حاصل ترکیبی از فرآیندهای ژئومورفولوژیک و پدولوژیک است. در این مطالعه، تغییرات مکانی ویژگی­های خاک و نیز تکامل خاک در سطوح مختلف ژئومورفیک شامل دشت­سر انتهایی، دشت­سر فرسایشی، سطوح شیبدار، سطوح هموار، هورست، نهشته دریاچه، مخروطه افکنه، خط­الراس و سیرک در یک نیمرخ ارتفاعی- اقلیمی در جنوب شرق اردبیل، بررسی گردید. بدین منظور، مطالعات صحرایی و آزمایشهای فیزیکوشیمیایی و کانی­شناسی رس بر روی خاکهای نمونه برداری شده   از ۱۲ خاکرخ در منطقه انجام گرفت. نتایج نشان داد که تفاوت شدت هوادیدگی و نوع فرآیندهای خاک­سازی در سطوح مختلف ژئومورفیک، تاثیر زیادی بر ویژگی­ها و تکامل خاک­های منطقه شامل رده های ورتی­سول­ها، مالی­سول­ها، اینسپتی­سول­ها و انتی­سول­ها داشته است. اسمکتیت، ورمی­کولیت، کائولینیت و ایلیت به­ترتیب کانی­های رس اصلی خاک­های تکامل یافته را تشکیل می دادند. مقدار نسبی اسمکتیت از ۵/۷۸ درصد در دشت­سر انتهایی تا ۳/۱۲ درصد در خاک­های خط­الراس متغیر بود. همچنین، مقایسه آماری فاصله اطمینان میانگین آهن بلورین(Fed-Feo)  به روش بوت استراپ نشان داد که اختلاف معنی­داری بین سطوح ژئومورفیک از لحاظ تکامل خاک وجود­داشت. بیشترین مقدار آهن بلورین با میانگین ۳۷۲/۶ گرم بر کیلوگرم در دشت­سر انتهایی با خاک ورتی­سول و کمترین آن با میانگین۹۱۳/۰ گرم بر کیلوگرم در مخروطه افکنه با خاک انتی­سول مشاهده شد. بر اساس آزمون همبستگی اسپیرمن، آهن بلورین با رس، کربنات کلسیم معادل، اسیدیتی و ظرفیت تبادل کاتیونی رابطه مستقیم، اما با شن و کربن آلی رابطه معکوس داشت.

کلیدواژه ها:

آهن بلورین ، خاکرخ ، ژئومورفولوژی ، فرآیندهای خاک سازی ، کانی های رس