عطا شاکری - استادیار گروه زمین شناسی کاربردی، دانشکده علوم زمین، دانشگاه خوارزمی تهران
رحیمه شاکری - کارشناسی ارشد زمین شناسی، دانشگاه خوارزمی تهران
بهزاد مهرابی - دانشیار گروه ژئوشیمی، دانشکده علوم زمین، دانشگاه خوارزمی تهران

مطالعه حاضر به منظور ارزیابی غلظت عناصر بالقوه سمی انتخابی (PETs) در آب، رسوب سد مخزنی شهید رجایی و تجمع این عناصر در ماهی زردپر و سفید رودخانه ای انجام شده است. فراوانی میانگین غلظت عناصر انتخابی در آب و رسوب به ترتیب در نیکل > کروم > آرسنیک > کادمیوم و کروم > نیکل > آرسنیک > کادمیوم است و در ماهی زردپر ترتیب این عناصر مشابه آب است، اما در ماهی سفید رودخانه ای به صورت کروم > نیکل > کادمیوم > آرسنیک است. غلظت عناصر آرسنیک، کادمیوم، کروم و نیکل در تمام نمونه های آب کمتر از استاندارد WHO و EPA است. کروم در هر دو نوع ماهی و نیکل در ماهی زردپر غلظتی بیشتر از استاندارد WHO نشان می دهد. بر اساس نتایج شاخص غنی شدگی، عناصر آرسنیک، کروم و نیکل غنی شدگی کم و عنصر کادمیوم غنی شدگی متوسطی را در نمونه های رسوب نشان می دهند. در مقایسه با استانداردهای کیفیت رسوب، میانگین غلظت آرسنیک، کروم و نیکل در رسوبات بیشتر از حد موثر آستانه (TEL) است. نیکل غلظتی بیشتر از مقادیر حد موثر احتمالی (PEL) و حد موثر متوسط (ERL) نشان داد. همچنین، رسوب منطقه مورد مطالعه بر اساس شاخص های PELQ و ERMQ برای عناصر کروم، آرسنیک، نیکل و کادمیوم در محدوده کمی سمی قرار می گیرد. بر اساس خطر سرطان زایی آرسنیک، تعداد وعده های مجاز برای هر دو نوع ماهی سد شهید رجایی دو وعده در ماه محاسبه شده است. نتیجه این تحقیق نشان می دهد که غلظت عناصر سمی در ماهی زردپر و سفید رودخانه ای نشان دهنده شدت آلودگی است. به نظر می رسد گونه های ماهی بومی، به منزله شاخص زیستی برای پایش تجمع عناصر موثرند و آلودگی محلی و زیست دسترسی این آلاینده ها را به نحو مطلوبی ثبت می کنند.

ارزیابی خطر سلامتی, ایران, سد شهید رجایی, راهنمای کیفیت رسوب, عناصر بالقوه سمی