واکاوی توسعه مبتنی بر برنامه در عصر پهلوی با تاکید بر نقش بازیگران اصلی

پژوهش حاضر با بررسی دقیق نقش و نظرات بازیگران اصلی برنامه ریزی در طی چند دهه تلاش برای توسعه در خلال برنامه های عمرانی دوران پهلوی و با هدف پاسخ به سوال " چرا توسعه نیافتیم؟" نگارش شده است. نتایج نشان دادند که توسعه ورای مفهوم عمرانی و کالبدی بوده و مفهومی چند بعدی منجمله ابعاد اجتماعی، فرهنگی و نهادی دارد. به علاوه پایه و اساس حرکت به سمت توسعه مبتنی بر برنامه در عصر پهلوی همراه با تاسیس سازمان برنامه و بودجه بوده است یعنی زیربنایی نهادی داشته است. بررسی برنامه های عمرانی نشانگر عدم وجود تعریفی واضح از توسعه بوده و چنانکه از عنوان و رئوس آنها پیداست بر ابعاد کالبدی و مادی تاکید دارند و البته این کاملا طبیعی است چرا که وضعیت آن دوران کشور، بازیگران اصلی برنامه ریزی را به این اقتضائات وا داشته است همچنانکه سیر تحول این برنامه ها نشانگر توجه به ابعاد بیشتری از توسعه است. به طور کلی اگر بنای عدم توسعه را فقط در نقص نظری و عملی برنامه ها بگذاریم، انتظار از برنامه ها برای نیل کشور به سمت توسعه به مفهومی امروزی آن، اساسا انتظار غیر واقع بینانه ای می باشد. به علاوه بعد دیگر چرایی عدم توسعه را باید در ساختار های نهادی، عوامل اجرایی و دخالت های نابجا با تحمیل عقاید غیر تخصصی و... جستجو کرد. اما در پس ماجرای توسعه می توان سه عامل بستر عقلانی برنامه ریزی برای رشد و بهبود جامعه، دوم غلبه تفکر اروپا محوری و روند تک ساحتی تاریخ و سوم سیطره دستور کار سیاسی و هژمونیک قدرت های بزرگ در امر توسعه، که تاثیر بسزایی در بعد نظری و عملی برنامه ها داشته و سبب ساز بسیاری از تغییر و تحولات در کشور و در نزد بازیگران امر برنامه ریزی و توسعه بوده اند را شناسایی کرد. لازم به ذکر است که این پژوهش با مطالعه اسناد و منابع کتابخانه ای گردآوری شده و همچنین از نوع کاربردی می باشد.

کلیدواژه ها:

توسعه ، برنامه ریزی در ایران ، برنامه ریزی منطقه ای ، سازمان برنامه ، پهلوی