اسحاق مرادی - Iran University of Medical Sciences
شعله بیگدلی - Iran University of Medical Sciences
سیدکامران سلطانی عربشاهی - Iran University of Medical Sciences
فخرالسادات میرحسینی - Kashan University of Medical Sciences

دانش پژوهی (Scholarship) به معنای توفیق در عرصه دانش و متشکل از حوزه های چهارگانه اکتشاف، ادغام، کاربرد و آموزش است. دانش پژوهی آموزشی یکی از مفاهیم مطرح در دهه های اخیر است. طبق تعریف مارتین دانش پژوهی آموزشی، کاربرد دانش و شواهد مربوط به آموزش در فرایند یاددهی و یادگیری، نقد آموزش مبتنی بر شواهد و مداخلات آموزشی هدف مند و به ذاری نتایج و عقاید با سایر افراد است. طبق تعریف AAMC)،Association of American Medical Colleges)در دانش پژوهی آموزشی نتایج کار باید به نحوی در اختیار جامعه قرار گیرد که ارزیابی را امکان پذیر سازد(۱). میرحسینی و همکاران در طی تحقیق خود، دانش پژوهی آموزشی را مجموعه فعالیت های عالمانه در فرایند یاددهی و یادگیری می دانند که دارای این مشخصه ها است: پویایی، بین رشته ای، مبتنی بر یادگیری، نقدمحور، مبتنی بر زمینه، با فرایند پرسشگری نقادانه، با اشتراک گذاری عمومی، دارا بودن بازاندیشی مداوم و عمیق و نیز درگیری متعهدانه(۲). در طی سال های اخیر، اقدامات فراوان و ارزنده ای در زمینه دانش پژوهی آموزشی در ایران انجام شده است و دانش پژوهی آموزشی در ۶ حوزه بازنگری و تدوین برنامه درسی، ارزشیابی (استاد، دانشجو و برنامه)، یاددهی و یادگیری، مدیریت و رهبری آموزشی، محصول آموزشی و یادگیری الکترونیکی تعریف می شود. اگرچه در دهه هشتاد خورشیدی، این مفهوم به طور غیررسمی مطرح گردید، ولی تلاش مجدد در راستای تعریف، ارزیابی و اقدام در دانش پژوهی آموزشی تاکنون موفقیت آمیز بوده است. از جمله این تجارب، برگزاری جشنواره آموزشی مطهری و نگارش فرآیندهای دانش پژوهی آموزشی است. در این جشنواره آموزشی، در طی دو مرحله دانشگاهی و کشوری، فرایندهای اعضای هیات علمی، جمع آوری می شود و مورد داوری قرار می گیرد و در نهایت، برگزیدگان آن مورد تقدیر قرار می گیرند. طراحی و راه اندازی سایت meded.behdasht.gov.ir از دیگر اقدامات و تلاش های ارزنده وزارت بهداشت، درمان و آموزش پزشکی در این زمینه بوده است(۳). همچنین برای نوشتن فرایند دانش پژوهی، فرمی توسط مرکز مطالعات و توسعه آموزش پزشکی وزارت بهداشت، تدوین و به دانشگاه ها ارسال می گردد که این فرم شامل بخش های مختلفی از معیارهای گلاسیک (Glassick Criteria) از جمله نقد و انتشار است. در بخشی از این فرم نگارش فرایند آموزشی، گرچه به سهم هر یک از صاحبان یا همکاران از نظر نوشتن و کسب امتیازات احتمالی حاصل از انتخاب فرایند به عنوان فرایند منتخب دانشگاهی و کشوری اشاره شده است، اما این توضیحات نیاز به شفاف سازی دارد و در مقام عمل و بنابر تجربه نگارندگان مقاله که مدرس کارگاه های کشوری دانش پژوهی آموزشی نیز هستند، معمولا اختلاف نظرهایی به دلیل عدم توافق بین صاحبان فرایند آموزشی را به دنبال دارد که می تواند منجر به سوءبرداشت و گاهی رخداد رفتارهایی گردد که با شئونات آکادمیک هم خوانی ندارد. با این اوصاف، براساس بررسی متون علمی، تجارب نویسندگان و رفلکشن بر نتایج ارزشیابی و تجارب برگزاری کارگاه های کشوری درباره حوزه دانش پژوهی آموزشی؛ چک لیستی شامل ۲۲ آیتم، و دارای ۵ مولفه شامل نقش افراد درگیر در اجرا و نوشتن فرایند، نحوه اختصاص امتیاز به افراد همکار، مستندات فرایند، رعایت اخلاق دانش پژوهی، اجرا و ارائه نتایج فرایند، تدوین گردید که طی آن هر کدام از افرادی که مایل به اقدام در زمینه طراحی، اجرا و سپس نگارش فرایند آموزشی دانش پژوهی به صورت تیمی هستند، قبل از هرگونه اقدام، بایستی این موارد را مدنظر بگیرند و درباره تمام موضوعات مندرج در آن توافق نمایند و سپس شروع به اقدام و مداخله آموزشی کنند. پیشنهاد می شود توافق افراد همکار، مکتوب شود تا به عنوان مستند به مجموعه بررسی کننده، ارائه گردد تا مانع از سوء تفاهمات احتمالی شود.   جدول ۱: چک لیست ارزیابی نحوه مشارکت و سهم افراد مشارکت کننده در نگارش فرایند دانش پژوهی آموزشی مفاهیم ردیف توافق بین همکاران بلی خیر نقش افراد ۱ اعضای تیم، درباره صاحبان اصلی فرایند آموزشی، توافق دارند؟     ۲ اعضای تیم، درباره­ همکاران فرایند آموزشی، توافق دارند؟     ۳ اعضای تیم، درباره توالی و ترتیب اسامی همکاران فرایند آموزشی، توافق دارند؟     ۴ اعضای تیم، درباره سهم و درصد مشارکت هر یک از اعضا، قبل از هرگونه اقدام و تصمیم، توافق کرده­اند؟     ۵ اعضای تیم، درباره نقش هر یک از افراد تیم در نگارش فرایند آموزشی توافق دارند؟     ۶ اعضای تیم، درباره نقش هریک از افراد تیم در انجام فرایند آموزشی توافق وجود دارد؟     ۷ درباره نقش هر کدام از افراد در صورت استخراج محصولی از فرایند، توافق شد؟     امتیازات ۸ در صورت انتخاب فرایند به عنوان فرایند برتر دانشگاهی، درباره امتیاز هر یک از همکاران توافق شده است؟     ۹ در صورت انتخاب فرایند به عنوان فرایند برتر کشوری، درباره امتیاز هر یک کدام از همکاران افراد توافق شده است؟     مستندات فرایند ۱۰ درباره گردآوری نوع مستندات برای پیشبرد فرایند، بین همکاران توافق وجود دارد؟     ۱۱ درباره ابزار گردآوری مستندات، بین اعضای تیم، توافق وجود دارد؟     ۱۲ درباره مکان گردآوری مستندات و ثبت و ضبط آن، بین افراد اعضای تیم، توافق وجود دارد؟     ۱۳ درباره نحوه گردآوری مستندات فرایند، بین اعضای تیم، توافق وجود دارد؟     ۱۴ درباره فرد یا افراد مسوول گردآوری مستندات فرایند، بین اعضای تیم فرایند توافق شده است؟     اخلاق ۱۵ درباره رعایت اخلاق حرفه ای توسط افراد مسوول اقدامات فرایند، توافق شده است؟     ۱۶ درباره کسب مجوزهای لازم قبل از اقدام برای فرایند آموزشی، توافق شده است ؟     ۱۷ ملاحظات مربوط به احتمال وجود تضاد منافع، بررسی و درباره آن توافق شده است ؟     اجرا و  نتایج فرایند ۱۸ ملاحظات مربوط به نوع حیطه و حوزه فرایند آموزشی، مورد بررسی و توافق قرار گرفته است؟     ۱۹ درباره کسب امتیازات دانش پژوهی و نحوه تقسیم آن بین همکاران، توافق شده است؟     ۲۰ در صورت ناتمام ماندن مراحل اجرای فرایند، درباره سرانجام کار و مالکیت محتوای به دست آمده توافق شده است؟     ۲۱ درباره طولانی شدن مدت زمان اجرای فرایند و احتمال انصراف افراد، توافق شده است؟     ۲۲ در صورت عدم موفقیت فرایند در هر یک از مراحل دانشگاهی یا کشوری، توافق شده است؟    

fundamental, educational, اصل بنیادین, آموزشی