سجاد حسینی - استادیار تاریخ /دانشگاه محقق اردبیلی
محمد باقر کبیر صابر - استادیار معماری /دانشگاه تهران

چکیده جامعه سنتی ایران در آغاز قرن ۱۹م. گرفتار اراده سلطه­جویانه قدرت­هایی شد که منافع آنها، منبعث از نظم نوظهور اروپایی بود. دولت‎های روسیه، فرانسه و انگلیس کنش­گران اصلی این فرآیند استعماری، بیشترین مصائب را بر ایران و ایرانی به بار آوردند. در این میان، دولت روسیه تزاری با طمع­ورزی به خاک ایران، آغازگر جنگی طولانی­ مدت شد. در روزگار دفاع نظامی ایران در برابر قشون روس، توجه به ملاحظات دفاع غیرعامل و در ذیل آن، معماری دفاعی، بخشی از برنامه نظامی ایران بود. در آن ایام شاهزاده عباس­میرزا، نائب السلطنه قاجار، جهت نوسازی سازمان رزم، از برخی ممالک فرنگ کمک­های مستشاری طلب نمود که در این فرآیند، برخی تجارب قلعه­سازی اروپایی نیز به ایران انتقال یافت. نخستین تجارب قلعهسازی اروپایی در ایران در قالب ساخت قلاع کوردشت و عباس آباد واقع در سواحل رود ارس رقم خورد.   در پژوهش حاضر که به روش توصیفی- تحلیلی و با بهره‎گیری از منابع کتابخانهای انجام پذیرفته، بخشی از حالات و مراتب معماری دفاعی قشون ایران در دوره مذکور در قالب طراحی و ساخت قلاع مذکور مورد بحث قرار گرفته  است.

واژگان کلیدی: معماری دفاعی, قلعه سازی, قلعه کوردشت, قلعه عباس آباد, رود ارس