مرتضی حاجی پور - استادیار دانشگاه شهید مدنی آذربایجان
عسیی صفرپور سدهی - دانشجوی کارشناسی ارشد

حرمت ربا یکی از مهم ترین اصول حاکم در حقوق اسلامی است. مبنای حرمت ربا در حقوق اسلامی بر ممنوعیت ظلم و استثمار دیگران استوار است. از این رو، مقابله با دریافت مازاد بر اصل مال، هم در گذشته و هم امروز، محل بحث و نظر بوده و تلاش شده است تا در قالب های گوناگون، ازجمله انعقاد قراردادهای مبادلاتی و مشارکتی، از این ممنوع شرعی پرهیز شود. قراردادهای مبادلاتی و مشارکتی از قراردادهای سودآورند که در سه گروه از تسهیلات مشروط به «شرط ضمان»، «شرط تملیک» و «شرط جعاله ثانویه» منعقد می شوند. ماهیت و مختصات این سه شرط توام و همراه با مقرراتی است که قرارداد منعقده را از بعد ربوی دور کرده، سمت و سویی غیر از معامله ربوی به تسهیلات بانکی می دهد و در توجیه سود، تعلیل عقلانی و حقوقی، یعنی تاثیر زمان در نوسان بهای موضوع و اندراج شرط ضمان نسبت به اصل سرمایه و حسن اجرای آن را ارائه می دهد. این پژوهش به شیوه توصیفی- تحلیلی دو توجیه یادشده را به همراه روند قانونی سود تسهیلات بانکی بررسی کرده و بر لزوم نظارت بانک در اجرای مناسب و صحیح تسهیلات بانکی برای دوری از موانع ناظر به ربا و رفع شبهه از سود بانکی تاکید کرده و بیان داشته است که کوتاهی در نظارت، مستلزم و مستوجب دو زمینه فرار از ربا برای بانک ها خواهد بود؛ یکی تثبیت وساطت پولی بانک، و دیگری معاوضه انتفاعی صرف اوراق نقدی.

تسهیلات مشروط بانکی, ربا, زمان و نظارت بانکی, سود