مجید بهنه - دانشجوی دکتری زراعت، واحد دامغان، دانشگاه آزاد اسلامی، دامغان، ایران
شهرام رضوان - مرکز تحقیقات تولید و فنآوری داروهای گیاهی، واحد دامغان، دانشگاه آزاد اسلامی، دامغان، ایران
سارا سنجانی - موسسه تحقیقات اصلاح و تهیه نهال و بذر، سازمان تحقیقات، آموزش و ترویج کشاورزی، کرج، ایران
جعفر مسعود سینکی - مرکز تحقیقات تولید و فنآوری داروهای گیاهی، واحد دامغان، دانشگاه آزاد اسلامی، دامغان، ایران

به منظور بررسی خصوصیات زراعی و فنولوژیکی ارقام جدید گندم نان در تاریخهای کاشت مطلوب و تاخیری این آزمایش در دو سال زراعی (۱۳۹۶-۹۸) در قالب طرح بلوک های کامل تصادفی با سه تکرار در مزرعه تحقیقاتی موسسه تحقیقات اصلاح و تهیه نهال و بذر در کرج اجرا شد. این تحقیق در دو آزمایش جداگانه با تاریخ کشت مطلوب منطقه (۱۵ آبان) و کشت تاخیری (۱۵ آذر) انجام شد. ارقام آزمایش شامل سه گروه: ارقام زمستانه و بینابین دیررس (پیشگام و حیدری)، ارقام بهاره متوسطرس (رخشان، سیوند، پارسی، بهاران و سیروان) و ارقام بهاره زودرس (مهرگان، چمران ۲ و چمران) بودند. از ابتدای فصل رشد در هر تیمار مراحل فنولوژی تعیین شد و در انتهای فصل رشد عملکرد و اجزای عملکرد بررسی شدند. نتایج این پژوهش نشان داد که تاخیر در کاشت از ۱۵ آبان تا ۱۵ آذر سبب کاهش معنیدار عملکرد دانه (از ۷۴۸۵ به ۶۰۶۶ کیلوگرم در هکتار)، تعداد سنبله در مترمربع (از ۶۹۸ به ۶۰۵ سنبله در مترمربع)، تعداد دانه در سنبله (از ۵/۲۸ به ۸/۲۵ دانه) و وزن هزار دانه (از ۱/۴۱ به ۴/۳۸ گرم) شد. بیشترین و کمترین عملکرد دانه به ترتیب مربوط به رقم پیشگام (۷۴۳۶ کیلوگرم در هکتار) در تاریخ کاشت مطلوب و رقم چمران (۵۸۴۲ کیلوگرم در هکتار) در کشت تاخیری بود. تاخیر در کاشت موجب کاهش طول دوره کاشت تا ظهور برجستگی دوگانه (از ۷۳۶ به ۶۴۱ درجه-روز رشد)، کاشت تا ظهور سنبلچه انتهایی (از ۹۸۲ تا ۸۸۶ درجه-روز رشد)، کاشت تا گردهافشانی (از ۱۶۰۸ به ۱۴۵۷ درجه-روز رشد) و کاشت تا رسیدگی فیزیولوژیک (از ۲۴۵۶ به ۲۲۶۵ درجه-روز رشد) شد. بر اساس نتایج به نظر میرسد اثر تاریخ کاشت بر کاهش طول دوره رشد ارقام گندم از طریق کاهش تمامی مراحل اصلی نمو به خصوص دوره رشد رویشی (کاشت تا ظهور برجستگی دوگانه) ایجاد شده است. همچنین نتایج حاکی از آن بود که طول دوره مراحل مختلف نمو در ارقام سازگار با مناطق اقلیمی مختلف با یکدیگر متفاوت بود. به طوری که در تاریخ کاشت مطلوب و تاخیری ارقام سازگار با اقلیم سرد بالاترین و ارقام سازگار با اقلیم گرم کمترین نیاز حرارتی را برای مراحل مختلف نموی داشتند. نتایج نشان داد که بیشترین اختلاف ارقام در مراحل فنولوژیک در نیاز حرارتی مورد نیاز برای انتقال از مرحله رویشی به زایشی بود. با توجه به نتایج به نظر می رسد در شرایطی که کشت به تاخیر بیفتد ارقام سازگار با اقلیم گرم (بهاره و زودرس) از جمله مهرگان و چمران ۲ جایگزین مناسبی برای کشت در مناطق معتدل باشند. 

اجزای عملکرد, تاریخ کاشت, درجه روز رشد, عملکرد دانه, مراحل فنولوژیک