پیامدهای سیاسی و اجتماعی ظهور اخباری گری در دوره صفویه

در زمان صفویه، شاخه ای از عالمان از روش طبیعی اجتهاد در استنباط فقهی احکام خارج شدند و به اخباری گری روی آوردند. حکومت صفوی در جایگاه داعیه دار تشیع سلبا یا ایجابا مورد اهتمام علمای شیعه بود؛ به همین سبب، بررسی حرکت های علمی و اجتماعی در این دوره مورد اهتمام است. بررسی نظرات مجتهدها و اخباریان ما را به این مهم رهنمون می سازد که سرچشمه و منشا سنخ تعاملات و کنش های هر کدام از فریقین در نوع نگاه آنان به شان زعامت برای جامعه است که اصولی ها آن را متعلق به مجتهد جامع الشرایط می انگارند و شاه را ملزم به گرفتن اذن از او می دانند، ولی اخباری ها این شان را عرفی می انگارند و به عهده مردم گذاشته اند. تلقی اخباری ها از زعامت جامعه، تبعاتی را در پی داشت. این جریان به نوعی به ظاهرگرایی دامن زد و همین امر سیر ترقی تمدن اسلامی را منحط ساخت و به خودکامگی پادشاهان صفوی دامن زد. از دیگر سو، این جریان و وقوع آن در بستر زمانی صفویه، سبب رواج یافتن خرافات و بدعت هایی در اعتقادات و اعمال مذهبی از جمله اختلافات مذهبی، حجیت یافتن رویا، بدعت گذاری در مناسبت های دینی، به خصوص عزاداری، و نیز تصرف در اعتقادات منجی گرایی شیعی شد. توجه به جایگاه علوم عقلی در دوره صفویه هم درخور توجه است که با کنار نهادن آن، پیامدهای اجتماعی اخباری گری دوچندان شد. این نوشتار با در نظر داشتن روش تحلیل اسنادی، در صدد بررسی منابع و اسناد مختلف تاریخی است تا بتواند فهم خود را هم افق آن عصر بسازد و جلوه های جدیدی از تاثیرات مثبت و منفی و در بعضی مواقع مخرب جریان اخباری گری بر سیر تاریخ ایران اسلامی را کشف سازد و پیامدهای اجتماعی و سیاسی آن جریان در همان دوران را به تصویر بکشد و تفاوت آن با جریان اصول گرایی فقهی را نیز بیان کند.

کلیدواژه ها:

اخباری گری ، مجتهدین ، اصولیون ، حکومت صفویه ، خرافات