خدیجه غلامی - دانشجوی دکتری باستان شناسی دانشگاه بوعلی سینا همدان
محمد ابراهیم زارعی - عضو هیات علمی گروه باستان شناسی دانشگاه بوعلی سینا

لارستان قدیم (ایراهستان) پهنه وسیعی از کرانه ها و پس کرانه های خلیج فارس را در بر می گرفته است. این مناطق از قرون نخستین اسلامی تا سال ۱۰۱۰ قمری، امیران نیمه مستقل داشت که از آنان با نام خاندان گرگین میلاد و میلادیان یاد کرده اند. لارستان به دلیل موقعیت جغرافیایی، از نظر راه های تجاری که بندرهای خلیج فارس را به مناطق شمالی تر مانند شیراز وصل می کردند، اهمیت دارد. از نظر اقلیمی در ناحیه گرم و خشک در ناحیه اقلیمی پس کرانه جنوبی واقع است. کمبود آب، یکی از شاخص های اصلی اقلیمی این نواحی است. در این نوشتار، بررسی پایگان آبی لارستان براساس منابع مکتوب و شواهد موجود از سده پنجم تا پایان دوره قاجار، با پرسش اصلی اصول سازکار پایگان آبی و تغییرات پایگان آبی در دوره های مختلف با هدف نشان دادن چگونگی انطباق مردم لارستان مطالعه شده است. این پژوهش از طریق مطالعه اسناد و اطلاعات تاریخی مکتوب در گزارش های جغرافیانویسان به روش تحقیق تاریخی و مبتنی بر جمع آوری و جمع بندی، در کنار شواهد موجود فراهم آمده است تا ضعف مطالعاتی را در این حوزه پوشش دهد. مطالعه و بررسی منابع مکتوب نشان می دهد منابع آب در لارستان به صورت چاه، گاوچاه، چشمه، آب انبار، قنات بوده است. استفاده از آبخوان های زیرزمینی مانند اغلب نواحی مختلف ایران، در این نواحی نیز از سیستم های مورد استفاده بوده است، اما سیستم غالب، ذخیره آب های سطحی در آب انبارها بوده است. دلیل آن، آبخوان های زیرزمینی است که در همه مناطق وسیع لارستان یکسان نیست؛ حتی در مناطقی که آبخوان ها غنی هستند، می تواند شوری آب که اغلب در دشت ها این گونه است آن ها را بی مصرف کند. علاوه بر این، تقویت آبخوان ها نیز مورد توجه بوده است. همچنین پایگان آب در منطقه لارستان، نوعی ایستایی فرهنگی از نظر کارکرد و شکل دارد.

لارستان, ایراهستان, پایگان آبی, آب انبار, گوهای نخل