بررسی عملکرد و اجزای عملکرد مخلوط غلات مختلف به تنش آبی در شرایط اکولوژیکی گرم و خشک

سابقه و هدف: براساس گزارشات سند ۲۰۳۰ (فائو، ۲۰۱۶) کشاورزی امروزه بیش از هر زمان دیگری با چالش مواجه است. نیاز بیشتر مردم به موادغذایی ، کمبود آب، کاهش بهره وری زمین و کاهش نیروی کار کشاورزی، نیاز به کشاورزی پایدار در جهان را بیش از پیش افزایش داده است. لذا هدف از انجام این مطالعه ایجاد تنوع در سامانه زراعی غلات با استفاده از کشت مخلوط غلات زمستانه گندم نان، جو و تریتیکاله و واکنش آنها در برابر تنش آبی آخر فصل در شرایط اکولوژیکی گرم و خشک می باشد.مواد و روش ها: به منظور بررسی واکنش عملکرد و اجزاء عملکرد کشت مخلوط ارقام مختلف غلات به تنش آبی در شرایط اکولوژیکی گرم و خشک،آزمایشی به صورت طرح اسپلیت پلات در قالب طرح پایه بلوک های کامل تصادفی در سه تکرار در سال زراعی ۹۷-۹۶ در مزرعه تحقیقاتی دانشکده کشاورزی و منابع طبیعی داراب–دانشگاه شیراز انجام شد. در این آزمایش فاکتور اول رژیم آبیاری در دو سطح آبیار ی نرمال و تنش آبی و فاکتور دوم شامل ده سطح از ژنوتیپ های (لاین جو پابلند EB-۹۵-۹۷ ،لاین جو پاکوتاه EB-۹۵-۹۷لاین گندم نان پاکوتاهS-۹۲-۱۹ ،رقم گندم نان پابلند خلیل و یک رقم تریتیکاله جوانیلو)بودند که به صورت سری جایگزینی کشت مخلوط ردیفی دوتایی و خالص کشت شدند. کشت های مخلو ط دوتایی به صورت یک در میان ردیفی که شامل: جو پاکوتاه–جو پابلند (یک ردیف جو پاکوتاه+یک ردیف جو پابلند)، جو پاکوتاه–تریتیکاله (یک ردیف جو پاکوتاه+یک ردیف تریتیکاله)، جو پابلند–تریتیکاله (یک ردیف جو پا بلند+یک ردیف تریتیکاله)، گندم پاکوتاه–تریتیکاله (یک ردیف گندم پاکوتاه+یک ردیف ترتیکاله) و گندم پابلند- تریتیکاله (یک ردیف گندم پابلند+یک ردیف تریتیکاله) با نسبت کاشت ۵۰:۵۰ و کشت خالص شامل: جو پاکوتاه،جو پابلند،تریتیکاله،گندم پابلند و گندم پاکوتاه با نسبت کاشت ۱۰۰:۰ بود. با توجه به تراکم بوته (۴۰۰ بوته در متر مربع برای جو،۴۵۰ بوته در متر مربع برای گندم و تریتیکاله(، بذور مربوط به هر پلات ) و به طور دقیق هر خط کاشت( قبل از کاشت با توجه به وزن هزار دانه محاسبه و اندازه گیری شد و در پاکت های جداگانه قرار داده شدند و به هنگام کاشت بر روی هر پشته که (شامل دو خط کاشت) کشت شدند. برداشت نهایی گیاه زراعی بعد از حذف ردیف ها به صورت دستی انجام شد. صفاتی مانند: وزن هزاردانه، عملکرد بیولوژیک،شاخص برداشت،تعداد سنبلچه در سنبله،تعداد سنبله در بوته،طول سنبله،ارتفاع گیاه و عملکرد دانه اندازه گیری شد.یافته ها: نتایج این آزمایش نشان داد که بیشترین عملکرد دانه در کشت مخلوط گندم پابلند–تریتیکاله با عملکرد ۹۴۷۲ کیلوگرم در هکتار در شرایط آبیاری نرمال و کمترین عملکرددانه در کشت خالص جو پاکوتاه در شرایط تنش آبی با میانگین ۳۹۳۴کیلوگرم در هکتار به دست آمد. نتایج ضرایب همبستگی در شرایط آبیاری نرمال نشان داد که بین عملکرددانه با عملکرد بیولوژیک در شرایط آبیاری نرمال (**۸۴۷/۰r= ) وتنش آبی (**۷۹۲/۰r= ) بیشترین همبستگی مثبت و معنی داری وجود دارد. نتیجه گیری: سیستم کشت مخلوط گندم پابلند-تریتیکاله تحت شرایط آبیاری نرمال نسبت به سیستم کشت خالص گندم پابلند ۱۶ درصد افزایش عملکرد نشان داد در حالی که با سیستم کشت خالص تریتیکاله تفاوت معنی داری را نشان نداد. وجود پوشش گیاهی بیشتر،وجود علف های هرز کمتر،پایین تر بودن دمای سایه انداز و به دنبال آن بالاتر بودن فتوسنتز جاری در شرایط تنش آبی و بالاتر بودن اجزای عملکرد در سیستم های کشت مخلوط نسبت به کشت خالص غلات مختلف می باشد که مجموع این عوامل باعث بالا بودن عملکرد دانه در نظام های کشت مخلوط نسبت به کشت خالص غلات مختلف شد. کاهش عملکرد در کشت خالص نسبت به کشت مخلوط به دلیل تنش آبی در مرحله پر شدن دانه می باشد. بنابراین کشت مخلوط در شرایط تنش آبی نسبت به کشت خالص بازده بهتری را نشان می دهد که احتمالا به دلیل کاهش رقابت برون گونه ای در کشت مخلوط ارقام می باشد.

کلیدواژه ها:

تریتیکاله ، جو ، کشت مخلوط ، گندم