نقد مقایسه ای گلستان و گزیده جوامع الحکایات و لوامع الروایات با رویکرد نشانه شناسی اخلاق

رابطه روزافزون دانش­ های مبتنی بر شناخت زبان، فرهنگ و جامعه با ادبیات، به­ عنوان ابزاری کاربردی برای نمایش جریان های اندیشه در جامعه، لزوم همراهی لذت هنری را با نگاهی میان رشته ای در برخورد با آثار مطرح ادبی نمایان کرده است. با چنین رویکردی در مطالعه شاهکارهای ادبی قدما، می توان با پیشینه فرهنگی خود آشنا شد و با تفسیر نشانه­ های اخلاقی و اجتماعی و یافتن دلیل و روش بروز آنها، به استحکام زیربنای اخلاقی و فرهنگی جامعه پرداخت. این روش، همان نقطه اشتراک دانش ­های علوم انسانی با ادبیات است که به نشانه شناسی اخلاق تعبیر شده است: مراقبت از جریان زندگی در ابعادی فراتر از مرزها. بر این اساس، پژوهش پیش ­رو به گلستان و گزیده جوامع الحکایات و لوامع­ الروایات، به­عنوان دو اثر مطرح ادبی پرداخته و با روش تحلیل کمی و کیفی نشانه­ های اخلاقی، نتیجه گرفته است که الف) نویسندگان با سبک مخصوص خود (مستقیم- توصیفی یا ترغیبی- تحذیری) و پرداختن کمتر به جزئیات روایت، بازنمودی از وضعیت اجتماعی و حکومتی دوران خود ارائه کرده اند؛ ب) نویسندگان با اختصاص ویژگی­هایی به شخصیت های داستان، جنبه­هایی از خصوصیات اخلاقی افراد یا نگاه آرمان­گرایانه خود را به نمایش گذاشته اند؛ ج) میزان کیفی و کمی اخلاقیات در متون، تا آن حد است که می توان نویسندگان را دارای دل نگرانی­های اخلاقی و اجتماعی دانست و آثار یا حداقل بخش هایی از آثار را بازنمایی واقعیت­ های زمانه قلمداد کرد؛ د) بیشترین نشانه­ های اخلاقی فردی به طیف­های عقلانیت/ جهالت، صداقت/ بی­ صداقتی و عطوفت/ خشونت و بیشترین نشانه­ های اخلاقی اجتماعی به عدل/ ظلم و نیکی/ بی­ توجهی به مردم اختصاص دارند؛ ه) از آنچه در شاهکارهای ادبی قدما بازنمایی شده، می توان نتیجه گرفت «آدمی با توجیهات مختلف و در وضعیت ­های گوناگون، بسیار به دروغ پناه می ­برد». هرچند این ادعای برآمده از واقعیت­ های متون، هرگز به معنی حقیقت ذاتی انسان نیست، اما باید او را به فکر وادارد تا برای جهانی زیباتر یا کاستن از آلام بشر، این ویژگی را مهار کند.

کلیدواژه ها:

گلستان ، جوامع الحکایات و لوامع الروایات ، نشانه شناسی ، نشانه شناسی اخلاق ، بازنمایی واقعیت