محمد فاریابی - استادیار، گروه مهندسی طبیعت، دانشکده منابع طبیعی، دانشگاه جیرفت.

تعیین بودجه آبی آبخوان (بیلان آب زیرزمینی) یک ابزار لازم جهت تدوین استراتژی های مدیریت آب زیرزمینی است. در مطالعات بیلان کلیه پارامترهای ورودی و خروجی آب زیرزمینی بررسی شده و مناسب ترین روش بهره برداری از آبخوان برنامه ریزی خواهد شد. محدوده مطالعاتی بلوک بخشی از حوضه غربی جازموریان است. این محدوده با مساحت ۵۰۲ کیلومتر مربع در جنوب استان کرمان واقع شده است. برای محاسبه بیلان آبخوان دشت بلوک از آمار ایستگاه های باران سنجی و ایستگاه های آب سنجی استفاده شده است. داده های تراز آب زیرزمینی نیز برای تهیه آب نمود واحد و نقشه های تراز سطح آب و جهت جریان آب زیرزمینی بکار گرفته شده اند. مقادیر قابلیت انتقال (Transmissivity ) و ضریب ذخیره (Storage coefficient) آبخوان نیز با استفاده از نتایج آزمایش پمپاژ برآورد شده است. بر اساس نتایج به دست آمده مهمترین منابع تغذیه آبخوان شامل نفوذ از بارندگی، آب برگشتی کشاورزی و نفوذ از سیلاب های فصلی می باشند که مقادیر آن ها به ترتیب برابر با ۴/۷، ۵۵/۱۰ و ۷ میلیون متر مکعب برآورد شده است. مقدار آب زیرزمینی ورودی نیز ۸/۹۵ میلیون متر مکعب است. منابع تخلیه آبخوان عبارتند از پمپاژ توسط چاه های بهره برداری، چشمه ها و قنوات که حجم آن ها به ترتیب برابر با ۶۵/۸۷، ۷۲/۰ و ۸۸/۴ میلیون متر مکعب برآورد شده است. حجم جریان های خروجی زیرزمینی نیز ۷/۲۷ میلیون متر مکعب تخمین زده شده است. حجم کلی تغذیه و تخلیه از آبخوان به ترتیب برابر با ۷۵/۱۲۰ و ۵۰/۱۲۰ میلیون متر مکعب است. با توجه به آب نمود واحد دشت، تغیرات متوسط سطح آب زیرزمینی در سال بیلان، ۲۵/۰- متر می باشد. با در نظر گرفتن ضریب ذخیره حدود شش درصد و مساحت آبخوان ۷/۳۱۳ کیلومتر مربع، تغییرات حجم ذخیره در آبخوان معادل ۷۱/۴- میلیون متر مکعب در سال برآورد شده است. نتایج این مطالعه نشان دهنده بیلان منفی و وضعیت بحرانی آبخوان دشت بلوک است. بنابراین کاهش بهره برداری از منابع آب زیرزمینی از طریق اعمال روش های نوین آبیاری، اصلاح الگوی کشت و جلوگیری از حفر چاه-های غیرمجاز الزامی است. توسعه طرح های تغذیه مصنوعی به منظور ذخیره سیلاب های فصلی و توسعه روش های مختلف استحصال آب باران نیز پیشنهاد می شود.

آب زیرزمینی، بودجه آبی، محدوده بلوک، مدیریت منابع آب