حکمرانی غنیمت محور و بازتولید چرخه معیوب مناسبات پیشامدرن

در میان تحلیل هایی که از دولت و حکمرانی شده است، نگرشی انتقادی از دولت به مثابه نهادی غارتگر و چپاول کننده یاد می کند. این تعبیر را نباید لزوما در معنای اخلاقی و یا ناشی از خصومت با حکمرانان در نظر گرفت؛چراکه بر اساس خوانشی از نهاد دولت به ویژه در کشورهای کمتر توسعه یافته و از جمله در ایران که با تاخر زمانی، نهادهای حکمرانی را اقتباس و تاسیس نموده اند، دولت مردان در عین فعالیت و زیست در دوران مدرن، متاثر از بقایای دوران پیشامدرن بوده اند و نتوانسته اند خود را از آن به کلی منفک نمایند. چرایی این قضیه همانند بسیاری از پژوهش های مشابه، مورد سوال این نوشتار است که در پاسخ بدان تلاش می شود برای توضیح این وضعیت که گاه الزامات ناشی از آن مانع از تحقق کارویژه های معقول و مورد انتظار از دولت می گردد، با استفاده از آرای «محمدعابد الجابری» بررسی شود. جابری برای توضیح ساختار جوامع معاصر اسلامی و عربی از مفهوم «قبیله» بهره گرفته است که تکیه مهم آن بر مسئله «غنیمت» استوار است. با آنکه ساختار قبیله تا حدود زیادی در جوامع معاصر کمرنگ شده است و در مواردی هم از بین رفته است، با این حال، نگاه حکمرانان بر اساس تلقی غنیمت جویانه از مواهب و منابع قدرت همچنان در بسیاری از جوامع اسلامی و از جمله ایران به شکلی ساختاری درحال بازتولید بوده است. با توجه به تداوم نگرش مذکور در سطح چنین جوامعی، مدعای این مقاله آن است که بنا به علل مختلفی از جمله تعیین کننده بودن تصمیمات دولتی برای همه ارکان جامعه، فقدان شکل گیری مناسباتی مستقل و در عین حال دارای تعامل با دولت از سوی جامعه، سبب شده است که حضور و قرار گرفتن در مناصب دولتی و حکمرانی به عاملی تعیین کننده برای همگان تبدیل شود و در نتیجه کسب غنیمت سودای اصلی زمامداران و تداوم چرخه معیوب باشد.

کلیدواژه ها:

قبیله ، دولت غارت گر ، غنیمت ، محمدعابد الجابری ، چرخه معیوب