طیبه حاتمی نصاری - گروه باستانشناسی،دانشگاه آزاد اسلامی واحد ابهر،ابهر ایران
آراز نجفی - گروه باستانشناسی، دانشگاه آزاد اسلامی واحد ابهر،ابهر،ایران
زرین فخار - استادیار گروه باستان شناسی،واحد ابهر،دانشگاه آزاد اسلامی،ابهر، ایران.

معماری مساجد در هنر اسلامی جایگاه ویژه­ای دارد. معمار اسلامی که به دنبال معنی دادن به حیات و توجیه زندگی هدف دار خود است، در بیان و تجسم توحید، هندسه را که با قیود اعتقادی خود سازگار است، برگزیده و به مدد آن نقش­های زیبایی را خلق می­کند. هرگونه طراحی معماری در اصل کاری در زمینه هندسه است؛ هر دو با خواص خطوط، سطوح و اشکال در فضا سر و کار دارند. معماری اسلامی به شیوه­های گوناگون در سنت­های مختلف معماری به­کار رفته است. تحول و روند ساخت گنبد در بناهای ایرانی از پیش از اسلام آغاز شده است. در این پژوهش سعی  بر آن است که با تمرکز بر روی سیر تکاملی گنبد در طول ادوار مختلف به این سوال پاسخ دهیم که که آیا گنبدها در دوران اسلامی تغییرات بسیاری با دوران های قبل از خود داشته­اند؟ و آیا فرم خارجی و داخلی گنبدها در تمام دوران اسلامی ثابت بوده یا تحولاتی داشته است؟ این پژوهش به روش توصیفی و تحلیلی و با تکیه بر داده­ها منابع کتابخانه­ای و ترسیم نمودار و آنالیز اطلاعات انجام شده است. انتایج این پژوهش حاکی از افزایش نسبت خیز خارجی گنبد مساجد تا دوران مظفری- تیموری و کاهش این نسبت در دوران صفویه است. شایان ذکر است که سیر تاریخی تغییر فرم گنبدهای مساجد ایران، از گنبد "خاگی" به گنبد"نار" و از گنبد نار به گنبد "شبدری"تبعیت کرده است.اهداف پژوهش:تبیین تحول انواع گنبدسازی در مساجد دوران اسلامی.بررسی انواع گنبد در دوران اسلامی.سوالات پژوهش:روند تحول گنبدسازی در مساجد دوران اسلامی چگونه بوده است؟آیا نسبت خیز خارجی و داخلی انواع گنبد در تمام دوران اسلامی ثابت بوده است؟

گونه شناسی, گنبد, هندسه, ایرانی – اسلامی