مرتضی کریمی - کارشناسی ارشد جامعه شناسی گرایش شیعه شناسی

بحث از حسن و قبح در میان علمای اهل سنت زمانی حساسیتش بیشتر می شود که از منظر علمای عقل گرا و نقل گرا به این مبحث نگاه شود. متکلمان معتزله و نومعتزله از طرفداران جدی حسن و قبح عقلی می باشند. آنان بر این باورند که عدل الهی را جز بر پایه این اصل نمی توان تفسیر کرد، و انکار این اصل را مستلزم انکار عدل الهی می دانند. از این روی، عدل را از اصول مذهب خود قرار داده اند تا بدین وسیله به دیگران اعلان کنند، که تنها آنان هستند که عدل الهی را گرامی داشته اند. معتزله و نومعتزله قائلند که «از آنجا که معتزله خداوند را عادل و حکیم دانسته اند، مساله حسن و قبح اعمال را مطرح کرده اند». گذشته از معتزله، ماتریدیه نیز حسن و قبح عقلی را پذیرفته اند، اگر چه در پاره ای از مسائل با تعابیر امامیه و معتزله همداستان نیستند. چنان که تفتازانی (متوفای ۷۹۳ ه) گفته است: «برخی از اهل سنت یعنی حنفیه بر این عقیده اند که حسن و قبح برخی از افعال را عقل درک می کند، مانند وجوب نخستین واجب، و وجوب تصدیق پیامبر و حرمت تکذیب او» اشاعره از منکران عمده اصل حسن و قبح عقلی می باشند. اصولا همه کسانی که عقل و معرفت عقلی را ارج نمی نهند و نمی پذیرند، به حسن و قبح عقلی نیز اعتقاد ندارند، براین اساس اهل الحدیث از اهل سنت، و اخباریون اهل سنت نیز منکران حسن و قبح عقلی اند. البته برخی از اخباریون احکام عقل در بدیهیات را پذیرفته اند، و در غیر بدیهیات، راه درک حقایق (اعم از نظری و عملی) را شرع دانسته اند. این پژوهش به صورت تحلیلی توصیفی و با مراجعه به اسناد کتابخانه ای به تبیین مساله ی حسن و قبح از نگاه علمای عقل گرا و نقل گرای اهل تسنن خواهد پرداخت.

حسن ، قبح ، عقل گرا ، نقل گرا ، اهل سنت