سید حسن بطحایی - دانشیار گروه معارف اسلامی، دانشگاه پیام نور، تهران، ایران
لیلی خیدانی - دانشجوی دکتری مدرسی معارف اسلامی، دانشگاه پیام نور، قم، ایران
احمد حسین فلاحی - استادیار گروه معارف اسلامی، دانشگاه پیام نور، قم، ایران
محمد رضا آقا جانی قناد - استادیار گروه الهیات، دانشگاه پیام نور، قم، ایران

بحث از مسئله جبر و اختیار یکی از مهم ترین مسائل تاریخ تفکر بشریت و همواره محل مواجهه طیف گسترده ای از آرای اندیشمندان بوده است. سوال اصلی این خواهد بود که آیا اعتقاد به اصل هماهنگی پیشین، بنیاد نوعی نفی اختیار و حاکمیت ضرورت نیست؟ چگونه اراده ازلی الهی با اختیار آدمی سازگار است؟ لایب نیتس به عنوان یکی از فلاسفه بزرگ قبل از کانت، در صدد است که با تمایز میان ضرورت مطلق و ضرورت شرطی و نظریه جهان های ممکن، به تثبیت اختیار انسان بپردازد. علامه طباطبایی هم اختیار را امری فطری دانسته و بیان کرده است که قاعده «ضرورت سابق الشی ما لم یجب لم یوجد» هیچ منافاتی با اختیار انسان ندارد. در این پژوهش ضمن بیان مبانی لایب نیتس و علامه طباطبایی، دیدگاه لایب نیتس نقد می شود. آنچه در اینجا مهم بوده، بیان دیدگاه این دو اندیشمند و تطبیق، تحلیل و بررسی آن است.

اختیار, جبر, علم الهی, علامه طباطبایی, لایب نیتس