لیلا فتحی زاده هرزندی - دانشجوی کارشناسی ارشد رشته فرش، دانشکده هنرهای کاربردی، دانشگاه هنر
بیژن اربابی - عضو هیئت علمی، استادیار گروه فرش، دانشکده هنرهای کاربردی، دانشگاه هنر
محمدرضا خیرالهی - عضو هیئت علمی، مربی گروه فرش، دانشکده هنرهای کاربردی، دانشگاه هنر

نقوش حاشیه، زیرمجموعه ای از آداب و رسوم، اعتقادات و جغرافیای محل سکونت مردم مختلف به شمار می رود که با نمادپردازی در آثار هنریشان نمود پیدا کرده است. یکی از نقش مایه های شناخته شده حاشیه قالی های ایران و قفقاز که ریشه در آیین مهرپرستی دارد، حاشیه ای منسوب به دوستکامی است که واگیرهای از تکرار دو برگ کنگره دار و یک جام است. این نگاره در طول هزاران سال به دلایل گوناگون دستخوش دگرگونی هایی شده است. بر اساس ساختار فرهنگی میان ایران و قفقاز و گفتمان مشترک دو منطقه، پرسش اصلی پژوهش، نحوه تاثیرپذیری عناصر تشکیل دهنده حاشیه دوستکامی در قالی های ایران و قفقاز از یکدیگر است. پژوهش حاضر، از نوع توصیفی و با رویکرد تطبیقی بوده و با هدف مطالعه ساختار کلی و نقشمایه های این حاشیه در ایران و قفقاز، در پی عوامل تاثیرپذیری اقوام از باورهای یکدیگر و عناصر برگرفته از طبیعت بوده و به دنبال شباهت ها و تفاوت های اسمی و ساختاری این عناصر بر اساس ریشه مشترک اقوام ساکن در ایران و قفقاز است. یافته های پژوهش حکایت از مشابهت های بسیار از لحاظ ساختار، نقش پردازی، رنگبندی و حضور نظم، ریتم، تقارن، تعادل و توازن بصری در نقوش حاشیه دوستکامی در تولیدات هر دو حوزه دارد که از عناصر برگرفته از طبیعت، آداب و رسوم، مهاجرت و اعتقادات مردم مناطق مختلف مشتق شده اند؛ اما بر اساس سنت بافت هر منطقه و قوم، تفاوتهایی معدود در شیوهی اجرای نقوش، جزئیات و اسامی به کار رفته برای حاشیه دوستکامی وجود دارد که به عنوان نشانه ای در شناخت منطقه بافت، حائز اهمیت است.

حاشیه قالی، دوستکامی، برگ و جام، ایران و قفقاز، آیین مهر پرستی