عباس آداودی جلفائی - دانشجوی دکتری تاریخ ایران اسلامی دانشگاه تهران
مسعود وکیلی تنها - دانشگاه تهران، گروه تاریخ

این پژوهش در صدد است تا نقش سه گروه نظامی مصافیان، ساجیان و حجریان در رخداد های خلافت عباسی طی سال های ۳۰۰ تا ۳۳۰ه.ق بر اساس رویکرد پاتریمونیال وبر را بررسی نماید و به چگونگی ورود سه گروه مذکور به دستگاه خلافت و نقش آن ها در حفظ یا اضمحلال قدرت خلفا و علل هواداری یا سرکشی ایشان از خلفا، پاسخ دهد.با تاسیس دولت عباسی، بر خلاف عصر اموی که ساختار نظامی، جنبه ی عشیرتی داشت و بر ارتش شامی متکی بود، این نهاد تاثیر گذار، بر گروه های موسوم به «ابناء»، «موالی» و «زواقیل»، تکیه داشت. در آغاز قرن چهارم هجری، گروه های نظامی دون پایه در رویدادهای مربوط به نهاد خلافت، نقش تعیین کننده ای ایفا نمودند که سه گروه «مصافیه»، «ساجیه» و «حجریه» از بقیه برجسته تر بودند و نقش آن ها در دوران خلافت المقتدر، القاهر و الراضی بسیار مشهود است. نتایج این نوشتار، حاکی از آن است که سه گروه مذکور، بنا به منافع مالی، رویکردهای متفاوتی در برهه های مختلف اتخاذ می کردند. آن ها گاه به هواداری از خلیفه می پرداختند و گاه با دشمنان وی همکاری می نمودند؛ از طرفی وابستگی بیش از حد خلفا به این گروه های نظامی، از یک سو سبب اعطای املاک و دیگر امتیازات به آن ها و از سوی دیگر باعث تشتت و چندپارگی قلمروی اسلامی گردید.

خلافت عباسی, نظامیان, مصافیان, ساجیان, حجریان