بشیر جم - دانشیار گروه زبان شناسی دانشگاه شهرکرد

ضمیرهای انعکاسی یا تاکیدی مفرد و جمع در زبان فارسی از پیوند تکواژ «خود» با ضمیرهای پیوسته که جزء پی بست ها هستند ساخته می شوند. این مقاله به تحلیل تطبیقی تلفظ ضمیرهای انعکاسی در گویش بختیاری به عنوان یک گونه زبان فارسی در چارچوب نظریه بهینگی (پرینس و اسمولنسکی، ۲۰۰۴ /۱۹۹۳) می پردازد. هدف این پژوهش معرفی فرایندها و محدودیت های مشترک و متفاوت در تلفظ های گوناگون ضمیرهای انعکاسی و تحلیل علت آنها و دست یابی به یک رتبه بندی دربرگیرنده نهایی از محدودیت های مختلف در این گونه بوده است. رتبه بندی های نهایی تبیین کننده همه تلفظ های ضمیرهای انعکاسی در گویش بختیاری می باشند. نتایج این پژوهش نشان می دهد که افراشتگی پیش خیشومی در ضمیرهای انعکاسی جمع تنها فرایند مشترک بین فارسی گفتاری معیار و گویش بختیاری است. نیز علت اصلی تلفظ متفاوت ضمیرهای انعکاسی در گویش بختیاری حذف همخوان /d/ی واژه «خود» است که زمینه چین فرایند حذف واکه پی بست برای رفع التقای واکه ها می گردد. همچنین، دلیل تلفظ همخوان پی بست /-aS/ به صورت [S] یا [s] در مناطق مختلف بختیاری نشین تبیین شده است. تحلیل ها نسبتا درزمانی است چون تغییرات تلفظی ضمیرهای انعکاسی در تاریخ گویش بختیاری رخ داده ‍اند و امروزه این ضمیرها تلفظ دیگری ندارند.

گویش بختیاری، ضمیرهای انعکاسی فارسی، افراشتگی پیش خیشومی، لثوی شدگی، حذف واج