محسن بهرامی نیا - دکترای باستان شناسی، دانشگاه تهران، ایران
علیرضا خسروزاده - دکترا، دانشیار گروه باستان شناسی، دانشگاه شهرکرد، ایران
حسن آتش آب پرور - دانشجوی دکترای تاریخ ایران باستان، دانشگاه آزاد اسلامی واحد نجف آباد، ایران

ارتباطات فرامنطقه ای از دیرباز نقشی تعیین کننده در اقتصاد معیشتی ساکنان مناطق کوهستانی داشته است. چهارمحال و بختیاری در بستر تاریخی آن به عنوان گذرگاهی میان سرزمین های پست جنوب غرب و فلات مرکزی ایران مورد توجه بوده است. یکی از پدیدارهای ملموس در مطالعه انسان و جغرافیای سرزمینی آن مسیرهای گذری است که از دوران تاریخی تا به امروز منطقه بختیاری را از یکسو به دشت های پست و از سوی دیگر به سرزمین های مرکزی ایران متصل کرده است. نوشتار حاضر با اتکا بر شواهد باستان شناسی در پی بازشناسی بخشی از مسیری کاروان رو به نام جاده دزپارت است که شوشتر را به اصفهان متصل کرده است. شواهد باستان شناسی نشان می دهد جاده پیش گفته کمینه از دوران ساسانی تا پیش از صنعتی شدن جوامع مورد استفاده بوده و آن گونه که متون تاریخی اشاره دارند بخشی از جاده کاروان رو و تجاری بوده است. این راه در دوره زمامداری اتابکان لر (جاده اتابکی) از شوشتر (تستر) شروع شده، پس از گذر از تنگه درکش ورکش، دشت شهرکرد و گردنه رخ در نهایت وارد دشت اصفهان (صفاهان) می شده. ساختار زمین شناسی و توپوگرافی حاکم بر منطقه بختیاری ترکیبی از رشته کوه های مرتفع و دره های عمیق ایجاد کرده، و در نتیجه تنها مسیرهای مشخصی را برای عبور و مرور کاروان ها ممکن ساخته است. متون تاریخی و شواهد باستان شناسی همچون کاروانسراهای فرخشهر و شلیل، بناهای سنگی خشکه چین خان اوی، بقایای پل ها و بخشی از جاده سنگ فرش و شمار زیادی محوطه های با پراکندگی سطحی سفال اهمیت دو مسیر ارتباطی پیشنهاد شده را نشان می دهد.

منطقه بختیاری، جاده دزپارت، شواهد باستان شناسی، متون تاریخی